9/11 воқеаларидан кейин Ўзбекистоннинг ғарб ҳукуматлари, хусусан, АҚШ билан иқтисодий муносабатларига назар ташлаган иқтисодчи Саодат Нишонова расмий Тошкент 10 йил муқаддам тақдир тақозоси билан ўзига туҳфа ўлароқ берилган имкониятлардан аввалига тўла фойдалана олди, деган хулосада.
- Афғонистон йўналишида тараққиёт ижобий омил эди ва бундан Ўзбекистон сиёсатчилари тўлақонли фойдалана олди. Шундан сўнг бир неча йирик лойиҳалар амалга оширилди. Афғонистонга чўзилган темир йўл ўз-ўзидан қурилмас эди. Бу жуда катта ва қиммат турадиган лойиҳа.
Бундан ташқари, яна битта янги лойиҳа тайёр турибди. Яъни, Афғонистондаги НАТО қўшинлари учун озиқ-овқатни Ўзбекистонда етказиб бериш лойиҳаси. Бу Ўзбекистон иқтисодининг ўсиши учун жуда кучли стимул, яъни қўшимча талаб бу.
Ва энг муҳими, Ўзбекистонга қўшимча валюта кириб келаяпти. Бундан эса конвертация учун имкониятлар кенгаймоқда, - деб ҳисоблайди Саодат Нишонова.
Аммо, 11 сентябр воқеаларидан сўнг Ўзбекистонга берилган ва ҳануз сақланиб турган бу имкониятни тўла ишга солиш учун Ўзбекистон бир неча жиддий сиёсий ислоҳотларни ўтказиш зарурати қаршисида қолмоқда.
- Ўзбекистоннинг муаммоси шундаки, ички иқтисодда талаб сунъий равишда кучайтирилмоқда. Бунинг натижасида пул массаси давлат ўрнатган курсда хорижий валютани конвертация қилиш мумкин бўлмаган даражада кўпайиб кетган. Ҳозир асосий муаммо шу. Бу ҳолда ички талабни қисқартириш лозим ёки валютани девальвация қилиш керак, - деб ҳисоблайди Саодат Нишонова.
Аммо унга кўра, айни кезда Ўзбекистон ҳукумати ҳар икки чорани қўллашга қодир эмас.
Девальвация қилинган тақдирда, иқтисодчига кўра, бюжетда давлат қарзи улуши ошиб кетади ва импорт маҳсулотларига талаб камаяди, чунки бундай маҳсулотларнинг нархи кўтарилиб кетади.
- Бошқа тарафдан, девальвация қилишга тўсқинлик қилувчи субъектив омиллар ҳам бор. Мисол учун, валюта нархи расмий курсда 1 минг 800 сўм, қора бозорда эса 1 АҚШ доллари 2 минг 500 сўм ва бу бозорда ишлаб турган одамлар бир кунда камида 1 минг 400 АҚШ доллари ишлаб олиши мумкин. Бу жуда жиддий омил ва унинг аҳамияти сиёсатда ҳам муҳим. Шу боис, девальвация қилишга қарор бериша олмаса керак, - дейди Саодат Нишонова.
Лекин пулга ички талабни қисқартириш учун қўлланаётган чора - пластик карточкалар сиёсати ҳам муаммони сунъий равишда бўғиб туриш холос, деб таъкидлаган Саодат Нишоновага кўра, бу ҳолат мамлакатнинг молиявий соҳаси ривожига тўсиқ бўлмоқда ва демакки, иқтисодий ўсиш бўлмаяпти.
- Менинг назаримда, келгусидаги воқеалар ривожи қандай бўлишини айтиш жуда қийин. Аммо, келгусида Ўзбекистонга бир неча ғарб ҳарбий базалари жойлаштирилиши мумкин, деб тахмин қилаётган таҳлилчилардан бирининг фикрида жон бор. Яъни, Ўзбекистоннинг гоеграфик ўрни геополитик нуқтаи назардан жуда қулай давлат экани факт.
Бундан ташқари, ўтган йили НАТО самитида НАТО қўшинларининг Афғонистонга киритилишидан энг кўп манфаат кўрган давлат Хитой бўлгани ҳақида айтилган эди. Яъни, Хитой вазиятдан фойдаланиб, секинлик билан бир неча йирик савдо-ҳамкорлик шартномаларини амалга оширган.
Шунинг учун, ҳозир қулай бир имкон билан тўқнаш турган Ўзбекистон ҳукумати зудлик билан савдо-ҳамкорлик алоқаларига муҳит яратиши лозим аслида. Айтишадику: "Генераллар ортидан савдогарлар келмаса, ютуқ бўлмайди".
Яъни, сармоядорларга йўлни очиш шарт. Бунинг учун эса ички сиёсатни ўзгартириш керак. Ҳимояси кафолатланмас экан, сармоядорлар Ўзбекистонга бормайди. Шунинг учун, келгусида Афғонистон йўналишидаги халқаро сиёсатнинг муҳим бўлаги бўлиб қолса-да, Ўзбекистон ички сиёсатини ўзгартирмас экан, бундан катта фойда ололмайди, - дея хулоса қилади иқтисодчи Саодат Нишонова.
Аксинча, иқтисодчи кўра, воқеалар ундай ривожланган ҳолда Ўзбекистоннинг ҳозирги сиёсий аҳволи янада мураккаблашиб, бунинг устига Хитой ва Россия билан зиддиятга кириб қолиши мумкин.
"Ўзбекистонда ижобий ўзгаришлар бўлмаган"
9/11 воқеалари содир бўлган кезда Искандар Худойберганов етакчилигидаги Ўзбекистондаги Демократик ташаббуслар маркази инсон ҳуқуқлари ҳимояси билан фаол шуғулланар эди.
Искандар Худойберганов воқеалардан сўнг АҚШ билан муносабатларини яхшилаган Ўзбекистон инсон ҳуқуқлари борасида баъзи ижобий қадамларни ташлашга мажбур бўлган эди, деб эслайди.
Унга кўра, сентябр воқеаларига қадар Ўзбекистонда 1999 йилги 16 феврал портлашларидан сўнг диндорлар ва сиёсий мухолифларга қарши ошкора олиб борилаётган таъқиб ва тазйиқлар, қамоқхоналардаги қийноқлар авжига чиққан эди.
- 11 сентябрдан кейин бу масала кўтарилгандан кейин Ўзбекистон раҳбарияти қийноқлар борлигини Женевада тан олган эди. Акмал Саидов Женевада қийноқларни тан олган эди. Ўзбекистонда Фридом Хаус, Хюман Райтс Уотч каби ташкилотлар қаттиқ ишлаган. БМТ маърузачиси Тео Ван Бовен келган эди ва Ўзбекистон билан қийноқларни тугатиш бўйича миллий дастур имзоланганини ҳам Акмал Саидов маълум қилган эди, - дейди Искандар Худойберганов.
Унга кўра, ўша кезда қисқа муддатга қамоқхоналарнинг эшиклари ҳам очилган. Аммо, ўшанда ҳам аксарият маҳаллий ҳуқуқ фаолларига қамоқхонага кириш имкони берилмаган.
Худойберганов Жазони ижро этиш бош бошқармасига қилган такрорий мурожаатлари жавобсиз қолдирилганини яхши эслайди.
Орадан 10 йил ўтиб бу воқеаларни таҳлил қилар экан, Искандар Худойберганов, 11 сентябр воқеаларидан кейин инсон ҳуқуқлари ва матбуот эркинлиги соҳасида қилинган ижобий ўзгаришларнинг ҳаммаси ғарбнинг босими остида ва Тошкентнинг ғарбдан келадиган сиёсий-молиявий кўмагига таъма ортидан босилган намойишкорона қадамлар эди холос, дейди.
2005 йилда Андижон воқеалари содир бўлди ва бу ўша намойишкорона қадамларни тТошкентга яхшигина баҳона бўлди.
- Шу воқеа фақат баҳона бўлди. Аслида аҳвол ўзгармаган ўша пайтда. Ўзбекистон қийноқлар, репрессиядан сал орқага тисланган, арзимаган вақт ўтгандан кейин яна кучайиб кетган. Аслида Ўзбекистондаги каби режимлар учун бу табиий ҳол эди. Чунки, ташқаридан бўладиган ҳар қанақа босим узоқ давом эта олмайди. Босим бир кучаяди, бир сусаяди, - дер экан Искандар Худойберганов Ўзбекистонда ҳанузга қадар инсон ҳуқуқлари поймол этилаётгани, буни ҳимоя қилишга урниган фуқаролик жамиятига мутлақо барҳам берилгани, инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилувчи халқаро ташкилотлар эса қувиб солинганини хулосасига далил ўлароқ келтирди.
Гулнора Каримова Ню Йоркдаги кўргазмадан воз кечди
Бунга Ню Йоркда Гулнорага қарши ўтказилган норозилик намойишлари ва АҚШ матбуотидаги мақолалар сабаб бўлди. Ўзбекистон президентининг тўнғич қизи Гулнора Каримованинг Ню Йоркда 9 сентябр куни очилган Мода ҳафталигида иштирок этиши бекор қилинди.
Шу ҳақда хабар берган UzMetronom мустақил интернет нашрига кўра, бунга инсон ҳуқуқлари ҳимоячиларининг Ўзбекистондаги инсон ҳуқуқлари вазиятига оид танқидий фикрлари Америка матбуотида чоп этилгани сабаб бўлган. Ню Йоркда Гулнора Каримованинг Мода ҳафталигида иштирок этишига қарши намойиш.
Жумладан, "Ню Йорк пост" газетасида "Қотил диктаторнинг қизи мода кўрсатмоқда" деган танқидий мақола чоп этилган.Мазкур мақолада мода ҳафталигининг Гулнора Каримова тамсил қилинадиган куни, яъни 15 сентябрда Меҳнаткашларни ҳимоя қилувчи халқаро форум катта намойиш ўтказишни режалаётгани хабар қилинган.
Ҳюман Райтс Вотч халқаро ҳуқуқ ҳимояси ташкилоти эса Ню Йоркдаги нуфузли мода ҳафталигида Гулнора Каримованинг иштирок этишига рухсат берилишини "шармандали ҳолат" сифатида талқин этган.
Пайшанба ва жума кунлари Ўзбекистон халқ ҳаракати фаоллари ва болалар ҳуқуқлари учун курашувчи ташкилотлар Ню Йоркда Гулнора Каримованинг Мода ҳафталигида қатнашаётганига қарши намойиш ҳам ўтказган эди.
Мерсесец-Бенц модалар ҳафтаси деб ëзилган бино олдида ўтказилган пикет қатнашчилари: “Эй Гулнора, 4 йил олдин сен мен терган пахта ҳақини бермовдинг”, “Бола меҳнатидан фойдаланиш тўхтатилсин!” каби шиорларни кўтариб чиққан.
Ню Йоркдаги Мода ҳафталиги (IMG Fashion Week) доирасида 15 сентябр куни Гулнора Каримова ўзининг Guli бренди остида адрас, атлас, ипак ва бошқа миллий матолардан тикилган либос ва тақинчоқларини тақдим этиши режаланган эди.
Ўзбек сўмида бундан ҳам қизиқроқ ёзувларни ўқиш мумкин. 10.09.2011 Басира Ўзбек сўмидан айримлар "ёндафтарча", айримлар эса севги изҳор қилиш воситаси сифатида фойдаланади. Фарғоналик Озодлик суҳбатдоши Гулнора опа Ўзбекистон миллий валютаси ўзбек сўмдан тўлов воситаси сифатидагина эмас, балки “ёндафтарча” сифатида ҳам фойдаланишини айтади:
-Мен, масалан шундай қиламан. Шошилиб турган бўлсам қоғоз топа олмасам пулга ёзишим мумкин.Шошилганимда тўғри келганига ёзавераман.Эсдан чиқмасин деб ёзилган-да. Телефон номерми, керакли нарсами, зарур нарсами ёзаман, -дейди фарғоналик суҳбатдош.
Бу 500 сўмликда "Давлатнинг қарзи 1000 сўм" деган ёзувни ўқий оласиз.
Ўзбекистонликлар орасида ҳамма фуқаролар ҳам миллий валютадан ёндафтарча сифатида фойдаланмайди. Улардан бири Сатторали ака Усмонов.
-Йўқ, мен ёзмайман пулга. Лекин ойлик олганимизда ёзувларни кўриб қоламан. Кейин ишлатиб юбораман, эътибор бериб ўтирмайман ёзувига. Одамларнинг номи ёзилади, цифралар кўпинча учрайди, -дейди Сатторали Усмонов.
Бир неча йил савдо ходими бўлиб ишлаган иқтисодчи Маъруфжон Абдураҳмоновда ҳам ўзбек сўмига белги қўйиш одати бор.
-Агар 10-20та минг сўмлик пул бўладиган бўлса ҳар 10-20-кўпюрада белги қўйиб қўяман.Нимага? Ўнтасини олиб ишлатсам, демак 90таси қолади. “90минг қолибди” дейман. Ўзим ҳисобини билишим учун қиламан, -дейди у.
Суҳбатдошимизнинг айтишича, пулга бундай "менсимай муносабатда бўлиш, сўмнинг қадрсизлигидандир".
- Пулни қадри зўр бўлмаганидан бўлса керак-да. Одамларни исмларини ёзиб қўйиб, телефонларини ёзиб қўйиши. Пулни қадри юқори бўладиган бўлса унга ким ёзади? Масалан, мен долларга ёзилган фақат бир ҳолатни биламан холос. У мени чўнтагимда юради. 1 долларлик купюранинг атрофига инглиз тилида бир нима ёзилган. Ўғилларим таржима қилиб берса “Ким шу 1 долларни эгаси бўлса унинг омади ҳар доим чопади, чўнтагида доим пул бўлади” деб ёзган экан.Лекин бошқа бирор марта долларга қалам ёки ручка билан ёзилганини кўрган эмасман.Чунки унинг қадри юқори, - дейди Маъруфжон ака.
Айтиш жоизки, Ўзбекистонда АҚШ валютасига бирор чизиқ бўлса уни сўмга алмаштириб бермайди.
Суҳбатдошимиз Маъруфжон ака биз билан сўзлашиб туриб, чўнтагидаги ўзбек сўмидаги ёзувларни ўқиб берди:
Мана бу минг сўмлик эса тўйга таклифнома вазифасини бажарганга ўхшайди.
- 200 сўмликка “3 минг сўм” деб ёзибди. Мана бу купюрага эса ручкасининг ёзишини синаб кўрмоқчи бўлибдими, ажи-бужи чизибди, “№2” деб қўйибди. Яна биттасига қалам билан “13” ёзибди, яна бирига “Рашид” деб ёзибди. “Ўзбекистон республикаси марказий банки” деб ёзилганини тагига “4 минг сўм” деб сиёҳ билан ёзиб қўйибди. Хуллас, мени қўлимда 20-30 та купюра турибди, жуда кўп ёзув.
Ҳозир 200 сўмлик қадрсиз бўлиб қолди-да. 100 сўмлик ҳам ишлайди, кам ишлайди. Ёзувлар энди ҳаммасида бор, 1000 сўмликда ҳам, 500 сўмликда ҳам учрайди. Кейин бирлари масхара қилгандек “Зуҳрахон”, “Лайлохон” деб бир-бирларига нома жўнатишадимией. Сўрасам “Яна ўзимга пул қайтиб келадими деб ёздим” дейди. Денгизга япроқни ташлаб кутгандек гапда бу, мисол учун, -дейди собиқ савдо ходими.
“Насимовдан янгиликлар” номли интернет блогида тошкентлик блог фойдаланувчиси ўзбек сўмидаги турли ёзувлар суратини чоп этди. “Нон”, “пиво”, “чойнак”, “шампун”, “сабзи”, “кўкат” каби миллий валютадаги битиклар орасида севги номаларига ҳам кўзингиз тушади.
Масалан, минг сўмлик купюрага битилган қизнинг севги номасида "Холмуродов Алишер, мен сизни севаман. Илтимос, ёнимга қайтинг. Мен сизни кутаман ва севаман" деган ёзувни ўқиш мумкин. ozodlik.org
Андижондаги “Бобур” ОАЖ ишлаб чиқариш майдонида корейс инвесторлари ҳамкорлигида автомобил эҳтиёт қисмлари ишлаб чиқарувчи икки қўшма корхона ташкил этилди. Биринчи қўшма корхона қошидаги муассаса “Ўзавтосаноат” АК ва “Austem Co., Ltd” компаниялари томонидан тузилган “О’zauto-austem” ҚК бўлди. У Ўзбекистондаги янги “GM Uzbekistan” моделли автомобилларга ғилдирак дисклари ва шасси тугунлари ишлаб чиқариш билан шуғулланади. Корхона бошланғич дастмоя жамғармаси $500 мингни ташкил этди, фойда тенг бўлиниши ҳисоби билан. 1 сентябрдан бошлаб ҚК дастмояни $8,6 миллионга етказди. “Avtosanoat invest” АК “Ўзавтосаноат” ва “Erае cs limited” компаниялари тузган “O’zerae climate control” муассасаси эса радиаторлар, кондиционерлаштириш ва шамоллатиш, иситиш системалари ишлаб чиқаришига ихтисослаштирилади. Корхона дастлабки дастмоя маблағи минг. Бундан “Avtosanoat invest” ники 60% ва “Erае cs limited” компаниясиники 40%. 1 сентябрдан бошлаб Корея компанияси $2,66 миллион маблағ қўшишлиги ҳисобига “O’zerae climate control” ҚКнинг дастмояси $7 млн миллионга етди. Бундан ташқари “Ўзавтосаноат”ни ҚК таркибига кириши ҳақида қарор қабул қилинди. Улушлар тақсимланганида “Ўзавтосаноат” 57% ($3,99 миллион), 40%( $2,8 миллион), 3%($210 минг) маблағга эга бўлди. ААТ Матбуот бўлими
12 Сентябр куни Ўзбекистон пойтахти аҳолисига ҳам пахта теримига чиқиш навбати етиб келди. Теримчилар асосан лицей,коллежлар, олий ўқув юртлари талабалари ва бюджет муассасаларининг ходимларидир. Бугун тушгача Тошкент вилояти пахтазорларига теримчиларни автобусларнинг биринчи колоннаси олиб кетди. Шаҳарликларни пахтага ҳайдаш Ўзбекистон бўйлаб сентябрь ойининг биринчи ҳафтасида бошланган эди. Бошқа вилоятларда ҳам мактаб, лицей, коллеж, институт ва ташкилотларни пахта олиб чиқиб кетаётганлиги ҳақидаги хабарлар тинмай эшитилиб турибди. Ҳозирги кунда пахта ҳосилининг айтарли барчаси қўл меҳнати эвазига йиғиштирилиб олинмоқда. 2-3 ой аҳолидан арзон ишчи кучи сифатида фойдаланиш имкони туғилди. Теримга чиқаётганлар бир томондан сиёсий босим остида бўлсалар, иккинчи томондан керак маблағни тўплаб олиш илинжида ҳамдирлар. Лекин афсуски, пахта териб бойишга етарли шароитлар йўқ. Ётиб, яшаб пахта терувчилар кунлик харажатга рўбарў қилинадилар. Нонушта, тушлик ва кечки овқатлар ихтиёрсиз чиқим турларидандир. Теримчилар овқатга кетаётган харажатни шаҳар ошхоналаридагидек аниқ билиб тура олмайдилар. Уларга ҳисобот берувчининг ўзи ҳам йўқ, аниқроқ суриштириб олиш учун теримчиларда шижоат ҳам йўқ. Қишлоқ аҳолиси 29 августдан бери пахта термоқда. Ўқувчилар мактабда эмас, пахта йиғимида юришибди. Шу кунларда қўшни республикаларга пахта ўғирлаб сотишнинг олдини олиш мақсадида чегара хизмати кучайтирилган. Ўткир Расул
Ўзбеклар Россияда яшашга интилмоқда Узметроном сайти “Новый регион” информацион агентлик хабарига таяниб тарқатган маълумотига кўра, Россия фуқаролигини олиш истагида юрган ўзбекистонликлар сони бошқа давлатларникига нисбатан энг олдинги ўринда турибди. (Агентство Политических Новостей – apn.ru)
Росстат ҳисобларига биноан, 2011 йилнинг биринчи ярим йиллигида Россия фуқаролиги ёки фуқаролик кўриниши 159 минг одам қабул қилди. Иммигрантларнинг энг кўпи Собиқ иттифоқнинг Ўрта осиё республикаларига тўғри келади. Бу ўринда Ўзбекистон пешқадамликни қўлдан бой бермаяпти (28,6 минг киши). Кейинги ўринда Қирғизистон (19,9 киши). Кавказ орти республикаларидан 30 мингга яқин одам келган бўлиб, олдинги сафда Армения (15 минг одам кўчиб келган) турибди. Собиқ Иттифоқнинг Болтиқбўйи республикаларидан ҳаммаси бўлиб 1,6 минг одам кўчиб ўтди. Узоқ қўшни давлатлар бўйича иммигрантлар сони: Хитой – 3 минг одам, Германия – 1,9 минг одам.
Россия иммиграция мансабдорлари ва ТИВ ходимлари чет элларда яшаётган русларни ўзларининг тарихий маконларига кўчиб келишлик тарғибот-ташвиқот ишларини олиб бораётганларига қарамасдан, бу иш осонликча олға босмаяпти. Чунки уларни Россияда қўним топиб қолишлари енгил ҳал бўладигна иш эмас. Россияга келганларидан кейин йиллаб фуқароликка қабул қилинмасдан юриб қоладилар.
Иммигрант Россия фуқаролигини умумий ёки соддалаштирилган тартибда олиши мумкин. Соддалашган тартиб дегани, ота-онасидан бири россия фуқароси бўлишлиги; Собиқ Иттифоқ фуқароси бўлиши; ССРИ тарқаб кетгунича РФ территориясида туғилганлиги; Россия олий ўқув юртлари битирувчиси; уч йилдан кам бўлмаган муддатда Россия фуқароси билан никоҳда бўлганлиги; доим Россияда яшаб келаётган Улуғ ватан уруши ветерани бўлишлигидир. Қозоғистон, Қирғизистон ва Белоруссия фуқаролари учун олдинги гражданлик ҳуқуқидан воз кечишликлари кифоя.
Ўзбекистонликлар Россия фуқароси бўлишга шошаётган ҳозирги пайтда, ССРИ тарқаганидан кейин миллий республикаларда қолган этник руслар Россияга қайтишга унчалик ошиқмаяптилар.
Хорижий давлатларда яшаётган 25 миллион руслардан 20 йил ичида 8 миллиони кўчиб келган, холос. Шу йилнинг ярмига қадар 44,2 таси кўчиб келган бўлса, ўшаларнинг учдан бир қисми Калининград областида яшашни ихтиёр қилди. Узоқ Шарқдаги Сибирь қишлоқларида яшашни кўчиб келаётганлар хоҳламаяптилар. (uzmetronom.com)
Норасмий хабарларга кўра, Мурманск, Санкт-Петербургдан тортиб Владивосток, Сахалин оролигача территориянинг кўплаб қишлоқ ва шаҳарларида ўзбек миллатига мансуб фуқаролар Россия гражданлигини қабул қилган ҳолда истиқомат қилмоқдалар.
Ўзбекистонда талабаларнинг пахта терими даврида меҳнат нормаларига жавоб бермайдиган шароитларда яшаб, ишлашлари собиқ иттифоқ давридан буён кузатиб келинмоқда.
Андижон Тиббиёт институтининг педиатрия факултети талабалари Озодликка электрон мактуб йўллаб, ўзларининг ўта ночор шароитларда пахта тераётганликлари ҳақида ёзиб, “фашистларча” муносабатда бўлаётган домлаларнинг бедодликларидан қутқариш учун кўмак сўрайдилар.
“Bizga yordam kerak, bizni yani studentlarni fashistlardek qiynashyapti. Ertalab soat 4:00 dan dala maydoniga olib chiqib kuniga 100kg dan paxta terdirishyapti. Suvimiz yöq. Obedni 13:00 da berishyapti. Kechqurun 12:00 dan keyin uxlagani yotyapmiz. Xoxlagan payti uxlagan joyimizdan turgizishib shtab qilishadi. Domla XUSAN G'ANIYEVICH tog'ri kelgan studentni chidab bo'lmas xaqoratlar bilan so'kadi. Bizga yordam so'rab qolamiz. Pediatriya fakulteti talabalari”
Озодлик мухбири мактубда тилга олинган домла Ҳусан Ғаниевич Мамадиев билан телефон орқали боғланиб, талабалар шикояти бўйича изоҳ сўради.
Кутилганидек, Ҳусан Мамадиев талабаларнинг барча шикоятларини инкор қилди.
Бироқ домла Мамадиев норма борасида ўзининг юқоридан берилган топшириқни бажаришга мажбур эканлигини яширмади.
- Соат 7 да далага тушади болалар. 5.30-6 да туришади. Ўзлари туради. Даже биз подëм ҳам қилмаймиз. Ўзлари уже ўрганиб қолди туришга. Кечқурин 10 да ëтишади. Биз уни назорат қиламиз. Устида шунча домлалар бор. Ҳамма шароит бор. Норма 75 кило. Вилоят ҳокими Аҳмаджон Тугилович томонидан белгиланган. 75 килони бажаришаяпти бизнинг талабалар. Энди Нигора Камоловна бизга масъул. Ҳар куни йиғилишга борамиз. Йиғилишда кунлик нормани 75 килога чиқараяпмиз.
- Йўқ, ҳеч ким ҳақорат қилгани йўқ. Ҳали штаб ҳам бошлаганимиз йўқ. Бизнинг вақтимиз йўқ. Мана келиб сўранг. 35 кило тергани бор, 55 кило тергани бор. Ҳеч ким ҳақоратлагани йўқ. Келиб сўрангчи ичидан мана. Энди "кўпайтир" дейиш мумкин. Ахир бизга ҳам норма қўйилган. Отряд раҳбариман мен. Аҳмаджон Тугилович “нормани бажарасан” деган, бажаришимиз керак ўшани. Чунки бўлмаса у ерда биз сўкиш эшитамиз. Энди бир-икки гапирамиз, терганини тераяптида. Биз ҳеч қанақа жазо қўлламаймиз. Талабаку у, деди домла Мамадиев.
Шунингдек, Ҳусан Мамадиев талабаларнинг сув йўқлиги ва озиқ-овқат борасидаги шикоятини ҳам ўринсиз деб топди.
- Вазият энг зўр. Сув бор шийпонимда. Ҳеч кимда йўқ сув. Мактабда ëтаëтганларда йўқ. Призивной сув олиб борадиган жойлари бор. Менда ҳамма шароит бор дам олиш учун, бошқа учун. Мен тушунмадим нимага унақа ёзишган. Обедгача тахминан 100 литр қайнатилган сув бердим иложи борича. Қайнатиб олиб келиб бераяпмиз ҳаммасини. Алоҳида менда фамилиялар бор. Сув билан таъминлайдиган болаларим бор. Иккитаси сув билан, чаноқ билан таъминлайди болаларни. Овқатда кунига 20-22 кило гўшт ишлатаяпман 15 500 сўмдан олиб. Бизга ректоримизнинг буйруғи билан ҳар куни центрилизованний келади. 20-22 кило гўшт келади штабга. Мен уни иккига бўлиб обедга ва кечқурунга соламан болаларга. Сиз ўзингиз келиб кўринг. Ҳозир келиб кўришингиз мумкин шароитни, деди Ҳусан Мамадиев.
Ҳусан Мамадиев билан суҳбат:
“Уч кундан буён овқат беришмади”
Домла Ҳусан Мамадиев “вазият зўр”лигини таъкидлаган бир пайтда, Озодликка Сурхондарёнинг Чироқчи туманидан Озодбек исмли йигит қўнғироқ қилиб, талабалар билан боғлиқ шароитларнинг ўта оғирлигидан шикоят қилди.
Озодбекка кўра, Чироқчи Тиббиёт коллежида ўқиётган синглиси буйраги хасталиги ҳақида тиббий маълумотнома (ВКК)си бўлишига қарамасдан пахтага олиб кетилган.
Озодбек синглиси ва унинг курсдошлари озиқ-овқатдан қийналаётгани, ўта ночор шароитларда яшашга мажбур бўлаётганликлари, шунингдек, талабалар домлалар томонидан босимга учраётгани ҳақида хабар қилди.
- Палаткада ётишар экан. Жойлари зах дейди. “Кўрпачаларимиз ҳўл бўлиб кетади. Чиқариб ëямиз. Шунда ҳам қуримайди” дейди. Кейин уч кун овқат беришмаган. Эрталаб чой ҳам қилиб беришмаган. Уйларидан олиб борган продукта билан овқатланишган. Ҳозир яна телефон қилаяпти “продуктам қолмади, буларнинг овқати яхши эмас, жуда кам” деб. Штаб деган нарсаси бор экан. 65 кило териш керак экан. Лекин 65 кило терадиган пахтанинг ўзи йўқ, дейишаяпти. Кам терганларни штаб қилар эканда, болаларни ўртага чиқариб, қиз бола бўладими, ўғил бола бўладими ўзларининг курсдошларининг олдида ҳақорат қилар экан, дейди чироқчилик Озодбек.
Чироқчи Тиббиёт коллежи раҳбариятидан бу борада бирор изоҳ олиш имкони бўлмади.
Коллеж директори котибаси раҳбариятнинг барча ходими далага кетганини айтди. Коллежнинг даладаги пахта штаби билан эса боғлана олмадик.
Одатда талабалар ўқишдан ҳайдалиш хавфи боис пахтага чиқишга мажбур бўладилар.
Ўтган йили Гулистон давлат университети Агроиқтисодиёт факултетининг талабаси Жавлон Тоғаев пахта териш нормасини бажармагани учун ўқишдан ҳайдалган ва кейинчалик университет маъмуриятини судга бериб, суд ҳукмига кўра, ўқишга қайта тикланган эди.
Ўзбекистон яна дин эркинлигини бузаётган давлатлар қаторида
АҚШ Давлат департаменти дунёнинг давлатларида дин эркинлигига оид чиқарган ҳисоботида Ўзбекистон “алоҳида хавотирли давлатлар” қаторига киритилган. АҚШ Давлат департаменти ҳисоботида дунёнинг салкам 200 та давлатидаги диний эркинликлар билан боғлиқ муаммолар ёритилган.
Ҳужжатда Эрон, Ўзбекистон ва Хитой диний эркинликлар қўпол равишда бузилаётган давлатлар сифатида қайд этилган.
2010 йил июлидан декабр ойигача бўлган муддатни ўз ичига олган ҳисоботни тақдим қилган АҚШ Давлат котиби Ҳиллари Клинтон диний эркинликларнинг давлат ҳомийлигида поймол этилиши аҳолининг маълум қатламини яккалаб қўйиши, экстремистларга қўл келиши, мазҳаблараро зўравонликка туртки бўлиши ва оқибатда жамият барқарорлигига путур етиши мумкинлиги ҳақида огоҳлантирди.
Айни пайтда Клинтон дин эркинлигининг давлат томонидан ҳурмат қилиниши мамлакат хавфсизлиги ва фаровонлигига ҳисса қўшишини урғулади.
- Ҳукуматлар дин эркинлигини ҳурмат қилса, улар ўзаро ҳурматни тарғиб қилиш учун фуқаролик жамиятлари билан бирга ишласа ёки диний озчиликни ташкил этган гуруҳлар аъзоларига нисбатан зўравонликларни таъқиб қилса, кескинликни юмшатишга ёрдам берган бўлади. Шундай қилиш орқали ҳукуматлар кенгбағирлик муҳитини яратади ва бу мамлакатнинг барқарор, янада хавфсиз ва фаровон бўлишида ёрдам беради, - деди Ҳиллари Клинтон.
Ҳисоботда саккиз давлат, жумладан, Эрон, Ўзбекистон, Хитой, Шимолий Корея ва Саудия Арабистони “алоҳида хавотирли давлатлар” сифатида қайд этилган.
Ҳисоботнинг тақдимот маросимида демократия ва инсон ҳуқуқлари бўйича АҚШ Давлат котиби ёрдамчиси Майкл Поснер ҳам иштирок этди.
Поснер Ўзбекистон қатор сабаблар, жумладан, прозелитизм қонунга зид бўлгани ва мусулмонлар давлат назоратида бўлган масжидлардан ташқарида диний масалаларни муҳокама қилиши хавфли бўлгани учун мамлакат “алоҳида хавотирли давлатлар” рўйхатига киритилганини айтди.
АҚШ Давлат департаментининг Дин эркинлигига оид янги ҳисоботида Хитойда Тибет бутпарастлари ва мусулмон уйғурларни таъқиб қилиш давом этаётгани билдирилган.
Ҳисоботда дунё бўйлаб диний эркинликни тарғиб қилиш борасида АҚШ ҳукумати томонидан қандай чоралар кўрилгани тўғрисида ҳам маълумот берилган.
Айни пайтда АҚШ Давлат департаментининг Дунё давлатларида дин эркинлигига оид ҳисоботида “Европанинг кўпгина қисмида” мусулмонларга қарши кайфият кучайгани ва кўпроқ жойларда исломий либос кийиш чеклангани маълум қилинган.
Гулнора Каримова ўз либослари кўргазмасини ресторанда ўтказмоқчи
Ню Йоркдаги Мода ҳафталигидан қувилган "ўзбек маликаси" ўз томошасини ҳашаматли ресторанда ўтказмоқчи. Ню Йоркдаги Мода ҳафталиги ташкилотчилари ҳуқуқ ҳимоячилари босими остида Гулнора Каримованинг Guli коллекцияси намойишини дастурдан олиб ташлаши ортидан ўзбек президенти қизи ўз шоусини бошқа жойда ўтказиш ҳаракатига тушган.
“New York Post” рўзномасининг ёзишича, Гулнора Исломовна ўз мода шоуси учун Ню Йоркнинг ҳашаматли “Cipriani” ресторанини танлаган.
“Қаттол ўзбек диктаторининг қизи ва дизайнер Гулнора Каримова Mersedes-benz ширкати ҳомийлигида Ню Йоркда ўтаётган Мода ҳафталигидан қувилганидан сўнг ўз либослар коллекциясини Ню Йоркдаги қимматбаҳо “Cipriani” ресторанида ўтказишни режаламоқда, менюга иссиқ овқат ҳам киритилган”, деб ёзди “New York Post”.
Нашрнинг ёзишича, ҳозир Ню Йоркдаги Мода ҳафталиги ташкилотчиси бўлган IMG ширкати Гулнора Каримова билан аренда учун тўлаган 30 минг доллар пулини қайтариш ҳақида сўзлашув олиб бормоқда.
“Бу ўзининг Guli либослар коллекциясини томоша қилиш учун Гулнора Каримова тарафидан сарфланган пулнинг бир қисми холос”, деб ёзди“New York Post”.
Хабарларга кўра, Каримова хоним Ню Йоркдаги Мода ҳафталигидан қувилганидан сўнг ўз томошасини ташкиллаштиришга кўмаклашишни сўраб бир қатор элчихоналар, жумладан Россия, Испания ва Араб Амирликлари ваколатхоналарига мурожаат қилган. Лекин “ўзбек маликаси” либослар коллекцияси томошасини ўтказишга қайси давлат ҳукумати рози бўлгани ҳозирча номаълум.
Ўзбекистон президентининг тўнғич қизи Гулнора Каримова 2008 йилдан буён БМТнинг Женевадаги қароргоҳида Ўзбекистоннинг доимий вакили, 2010 йилдан эса бу давлатнинг Испаниядаги лавозимида бўлиб келмоқда.
Ҳозирча “Cipriani” ресторанти эгалари Гулнора Каримова шоусидаги иштироки борасида бирон изоҳ беришмади. “New York Post” “Cipriani” ресторанининг аввал 10 миллион доллар миқдорида солиқ тўламаганлик жанжали марказида қолганини эсга олди.
Андижон давлат университети қошидаги Тарих факультетининг биринчи курс талабаси пахта теримида вафот этди. Бу ҳақда Озодликка хабар берган андижонлик ҳуқуқ фаоли Жаҳонгир Қосимовнинг айтишича, бу воқеа Андижон давлат университетининг Тарих факультети талабалари пахта тераётган жой - вилоятнинг Улуғнор туманида душанба куни рўй берган:
- Андижон давлат университети Тарих факултети талабаларини Андижон вилоятининг Улуғнор туманида Овулмат қишлоғи 14 мактабда ëтоққа пахтага боришган экан. Шу ерда биринчи курс талабаси, исм-фамилияси аниқлангани йўқ ҳали, лекин Жалолқудуқ туманидан экан, шуни тўртинчи курс талабалари армейский дедовшина каби, Ўзбекистон олий ўқув юртларида биринчи курс талабаларини юқори курс томонидан мажбурлаб ишлатиш, пул талаб қилиш ҳолати борда, шу вақтда оммавий калтаклаган бир талабани. Шу боланинг ошқозонига оғир жароҳат етиб оламдан ўтибди.
Озодлик: Қайси кун бўлган бу воқеа?
- 12 сентябр куни кеч соат 10-11 орасида бўлган. Етти киши калтаклаган экан. Шу факултет декани Алишер ака Мамажонов, унинг ўринбосари ҳозир ҳибсда экан.
Озодлик: Бу хабар қанчалик аниқ ва ишончли?
- Аниқ. Ҳозир текширилаяпти бу аниқ манбалардан. У туман вилоят марказидан 70 километр олисдалиги учун боришга имкон бўлмади. Эртага ëки индинга боришга ҳаракат қилиб кўрамиз. Шу воқеадан кейин ўрнига одам қўйиб кетганлар пахтага бориб ëки пул бериб домлалар билан гаплашганларнинг ҳаммаси чақиртирилаяпти экан. Прокуратура текшираëтгани учун бу ишни болаларни ўрнига қўйиш учун текширув ўтказилаяпти экан. Пахтадан ўрта ҳисобда 200 доллардан 400 долларгача гаплашилиб қолинган, дейди Жаҳонгир Қосимов.
Андижон давлат университетининг исмини ошкор этмаган ўқитувчиларидан бири Озодлик билан суҳбатда пахта теримида талабанинг вафот этганлиги фактини тасдиқлади. Бироқ ўқитувчига кўра, талаба калтак зарбидан эмас, балки юрак хуружи оқибатида вафот этган:
- Қайси кунлиги эдимда йўғу, тарих факултетида бўлибди. Қаерлигини билмайман. Менинг эшитишимга қараганда¸ юрак касаллиги бор эканда. Пахта тераëтган пайтда нафас етмасдан, нафас ололмасдан вафот этган экан. Юрак клапанларни бекилиб қолибдида. Нафас ололмасдан ўтиб қолибди у бола. Менинг билганим мана шу. Яна бир гапни айтишди. Амакиси вилоят касалхонасида ишлар экан. Медицина экспертизаси бўлар эканку. Ўшанақага ўша амакисини олиб келишибди. Ўзи экспертиза ўтказибди. Сиз айтаëтган “Тўртинчи курс талабалари урибди, сўкибди” деган гаплар асоссиз, дейди исмини ошкор этмаган Андижон давлат университети ўқитувчиси.
Озодлик манбалари ҳозирда вафот этган талабанинг шахсини аниқлаш¸ ҳамда фожиа тафсилотларини кенгроқ ўрганишга ҳаракат қилмоқда.
Ўзбекистонда пахта мавсумида йиғим-теримга оммавий равишда жалб этиладиган вилоятлардаги мактаб ўқувчилари ва талабалар орасида ўз жонига қасд қилиш¸ муштлашув ëхуд хасталик оқибатида вафот этиш ҳоллари ҳар йили кузатилади.
Пахта устида вилоят ҳокимидан дакки эшитиб¸ тунни ички ишлар бўлимида ўтказган фермер уйига қайтиб ўзини ўлдирди. Сурхондарё вилоятининг Музробод туманидаги Зиёдилло Қўлдошев маҳалласида истиқомат қилган 50 яшар фермер Исмоил Тўраназаров душанба куни ўз жонига қасд қилди.
Бу ҳақда ўз хавфсизлигидан чўчиëтгани боис исми айтилмаслигини сўраган музрободлик бошқа бир фермер Озодликка хабар берди. Озодлик манбасига кўра¸ вилоят ҳокимининг Тўраназаровга ўтказган тазйиқлари унинг ўз жонига қасд қилишига сабаб бўлган:
- Фамилияси Тўраназаров экан. Исмоил ака дер экан. Икки кун олдин вилоят ҳокими келиб йиғилиш қилган. “Давай пахтани топиб берасан. Бўлмаса сени тиқвораман, қамаб юбораман” деб жуда тазйиқ катта бўлган. Вилоят ҳокими ўша туманга уполномоченнийку. Ўша куни милицияхонага олиб бориб тиқишган. Ушлаб турганда ички ишларда учта фермер билан эртаси куни уйига келиб ўзини ўзи осганда. Ëнига яна записка ташлаган. Қоғоз ташлаганки, “Мени тазйиқ билан нима қилган. Планни бажармаганман” деб. Жуда кўп сабабларни кўрсатган. “Вақтида солярка бермаган, вақтида пулларини бермаган, ҳамма ëрдамлар вақтида қилинмаган. Ўша пайтларда мен борганман. Катталар билан учрашганман. Ҳеч қандай ëрдам бўлмаган” деб ëзган, дейди музрободлик фермер.
Унга кўра, айни пайтда вилоятда пахта терими шиддат билан давом этмоқда ва вилоят ҳокими Туроб Жўраев фермерларга нисбатан қатағон сиёсатини қўлламоқда:
- Энди жуда қаттиқ олиб бораяпти булар сиëсатни. Фақат уради, сўкади, ҳаттоки ҳокимларгача аямайди, тепади, жуда қаттиқ ҳақоратлар. Сурхондарë ҳозирги Туроб Жўраевдай вилоят ҳокимини ҳали кўргани йўқ. Сурхондарëни умуман қаттиқ босим остига олиб ташлаган. Бундан олдинги ҳокимлар ҳам ишлаган, жуда ажойиб ҳокимлар. Лекин бу ҳоким¸ қўполроқ айтганда¸ тюремний жизн қилиб ташлаган Сурхондарëда. Айниқса¸ фермерларга нисбатан. Сурхондарë лагеру фермерлар аристонлар. Бу одам бошчилигидаги надзирателлар уриб, тепиб, энг каттаси Жўраев Туроб бўлиб турибди.
Қандай йиғилиш ўтказмасин, ҳатто селекторларда аëл киши ўтирадими, бошқа одам ўтирадими¸ у одамга ҳеч қандай фарқи йўқ. Фақат онангни деб сўкишдан бошқа иши йўқ. Онангни деб сўкинаверади. Жуда қўпол. Йиғилишлар бўладиган бўлса¸ ҳатто чиқариб демонстративно қилиб, катта залларда ҳам кўрганмиз, ҳаттоки Музрободнинг ўзида ҳам бўлган, уриб тепиб, жуда қаттиқ урганларига ўзимиз гувоҳ бўлганмиз, дейди исми сир қолишини сўраган музрободлик фермер.
Музробод район Ички ишлар бўлимининг навбатчиси ҳам Зиёдилло Қўлдошев маҳалласида фермер ўзини осиб қўйганлиги фактини тасдиқлади. Унга кўра, бу ишни ҳозир туман прокуратураси тергов қилмоқда.
1991 йил Президентлик сайловида И.Каримов ўз сайловчиларига пахта теримида болалар меҳнатидан фойдаланмасликка, нон нархини оширмасликка, демократияга кенг йўл очишликка сўз берган эди.
Афсуски, бу ваъдаларга мувофиқ бирон-бир янгиланиш сезилаётгани йўқ, балки ёмон томонга ўзгариш бўлди. Ўзбекистон ҳукумати ҳануз болаларни мажбурий пахта теримига жалб этиб келмоқда.
Ўзбекистонда бу йилги оммавий пахта териш компанияси сентябрнинг дастлабки ҳафтасиданоқ бошлаб юборилди. Эндигина ёзги таътилдан ўқув даргоҳларига қайтган талаба ва ўқувчилар пахта далаларига мажбуран олиб чиқиб кетилди.
Пахтага олиб чиқишда турли воқеалар бўлиб турибди. Масалан, вилоятлардан биридаги коллеж талаба қизларидан баъзилари пахта ётоғига боришдан қолиш учун касалликларини сабаб қилиб келтиришган. Бундан коллеж директорининг ғазаби келган ва барчага мурожаат қилиб:
–Касал бўлмасанглар ҳам касалман деманглар, ростан ҳам шундай касал бўлиб қолсанглар нима бўлади? Агар касалман деб справка олиб келадиган бўлсангизлар мен маҳаллангизга бориб, Маҳалла Комитети Раиси орқали бутун маҳаллага мана бу қиз касал, – деб гап тарқатиб юбораман – деб талаба қизларни қўрқитган.
Бўйига етган қизларни совчиларга таъсир қиладиган сўзлар билан қўрқитиб, пахтага боришни мажбурлаштирадиган йўллар тутган.
Пахтага боришни хоҳламаётганларнинг ота-оналарига пахта терувчилар озиқ-овқатига ҳомийлик килиш юклатилаётган ҳолатлар ҳам учраяпти.
“Юқоридан келган буйрук” бўйича Ўзбекистонда ҳали ҳануз ўқитувчилардан тортиб мактаб ўқувчилари, институт ва коллеж талабалари пахта теримига мажбуран жалб қилинмоқда.
Дунё миқёсида аёллар ва болаларга, уларнинг ҳақ-ҳуқуқларини ҳимоя қилиш масаласига катта эътибор қаратилган. Аёллар ва болалар алоҳида қонунлар билан ҳимоя қилинади. Бу қонунларни бузиш эса жиноят ҳисобланади.
Ўзбекистон умумий аҳолисининг 40 фоизини 18 ёшгача бўлганлар, яъни болалар ташкил этади.
Келинг, шу ўринда юқоридаги мавзулар бўйича Ўзбекистонда амал қилинмаётган қонунларга бир эътибор берайлик.
Маълумки, “Бола ҳуқуқлари тўғрисида”ги Конвенциянинг 32-моддасида иштирокчи давлатлар томонидан болани иқтисодий эксплуатациядан ҳамда унинг соғлиғи учун хавф-хатар етказиш мумкин бўлган ёки таълим олишига тўсқинлик қиладиган ёхуд соғлиғи, жисмоний, ақлий, маънавий, ахлоқий ва ижтимоий ривожланишига зарар келтирадиган ҳар қандай ишлардан ҳимоя қилиниш ҳуқуқининг эътироф этилиши, шунингдек ишга қабул қилиш учун энг кичик ёшнинг белгилаб берилиши кераклиги ҳақида айтилган.
БМТ Бош Ассамблеяси томонидан қабул қилинган мана бу уч қоидага Ўзбекистон ҳукумати риоя қилишга шошмаяпти:
1. “Бола ҳуқуқлари тўғрисида”ги Конвенция;
2. “Ишга қабул қилишнинг энг кичик ёши тўғрисида”ги Конвенция;
Ваҳоланки бу қонунларнинг ҳар бирини Ўзбекистон ҳукумати аллақачон ратификация қилиб улгурган (мос равишда – 1992 йил 9 декабрда, 2008 йил 4 апрелда, 2008 йил 8 апрелда).
Бундан ташқари, Ўзбекистон Конституцияси Х боб, 45-моддасида: Вояга етмаганлар, меҳнатга лаёқатсизлар ва ёлғиз кексаларнинг ҳуқуқлари давлат ҳимоясидадир, деб белгилаб қўйилган.
Конституциямизда белгиланган ушбу чиройли қонунларга амал қилиш, буюк келажагимиз қўлида бўлган ёшларга эътибор бериш даври келмадимимикан?
Пахта экспортидан миллиард-миллиард доллар фойда кўраётган Ўзбекистон учун аёллар ва болалар ҳақ-ҳуқуқларига етарли ғамхўрлик қилиш, фарзандларимизни баркамол инсон бўлиб етишлари учун жон куйдириш вақти келди, гарчи буни диктаторлик режими тан олмаса-да!
OLAM.uz ахборот агентлигининг хабарига кўра, “Махсус авиация ишлари” авиакомпанияси пахта дефоляцияси бўйича мавсумий ишини бошлади.
Ғўзаларни дефоляциялаш авиакимё ишларининг энг оғирларидан ҳисобланади. “Ўзбекистон ҳаво йўллари” миллий авиакомпанияси пресс-хизмати Ўзбекистондаги “САР” авиакомпаниясининг учувчилар ва инженерлар командаси жой-жойлардаги тадбирларни доимий назорат қилиб турибдилар.
Бундан ташқари, дефоляция ишларини авиакомпания раҳбарияти ҳамда Ўзбекистон Республикасининг Давлат авиа назорати ҳам кузатиб турибди.
Авиакимё ишларини тайёр ҳолга келтирилган Ан-2 самолётлари ёрдамида амалга оширилмоқда. Дефоляция ишларига энг биринчилардан бўлиб Сурхондарё ва Наманган вилоятларида киришдилар.
Ғўзага ишлов берувчи авиакимё ишлари бугунги кунда Жиззаҳ, Бухоро ва Фарғона вилоятларида ҳам олиб борилмоқда.
Дефоляция – дефолиант ёрдамида ғўза баргларини туширишдир. Бу иш асосан пахта теримини осонлаштириш учун қилинади.
Эслатиб ўтамиз, дефоляция – дори сочиш ишлари уюштирилаётган далаларда миллионлаб аёллар ва болалар пахта термоқдалар ҳамда деҳқонлар дала ишларини олиб бормоқдалар.
Устига-устак, маҳаллаларда ҳар куни уч маҳалдан электр энергиясининг узиб қўйилиши оқибатида, пахта далаларида оғир меҳнатдан уйига қайтган меҳнаткашлар қийинчиликларига қийинчиликлар қўшилган.
Ўзбекистон президенти 14 сентябр куни “Тошкент шаҳри ва вилоятида доимий пропискага ҳақи бор фуқаролар” ҳақидаги қонунни имзолади. Президент имзоси қўйилиши билан қонуннинг кучга киргани айтилса-да¸ Озодлик суриштирувига кўра¸ Тошкент шаҳрида ҳозирча доимий прописка жараëни очилмаган.
16 сентябр куни Озодлик мухбири пойтахтда вақтинчалик пропискадан ўтиш тартибининг янги ҳолатини ўрганиш учун пойтахтдаги бир неча туман Хорижга чиқиш, кириш ва фуқароликни расмийлаштириш бўлимларига мурожаат қилди. ХЧКФР бўлими ходимлари ҳали қонун хусусидаги низом уларга етиб келмагани учун доимий прописка расман очилмаганини айтди:
- Ҳали официалний прописка очилгани йўқ. Ҳали бизга фармонни низоми келади, кейин очилади. Мана фармоннинг охирига ёзиб қўйибдику, бу қонун расман эълон қилингандан кейин кучга киради, деб, дер экан Чилонзор туман Хорижга чиқиш, кириш ва фуқароликни расмийлаштириш бўлими расмийси янги қонуннинг ҳали Ўзбекистон матбуотида эълон қилинмаганини таъкидлай туриб.
Ўзбекистон президенти имзолаган Тошкент шаҳри ва вилоятида пропискага туришга оид қонун 12 тоифадаги фуқароларга Тошкентда доимий қайддан ўтиш ҳуқуқини беради:
- шаҳардан уй сотиб олган шахслар; - пропискаси бор шахсларнинг биринчи ва иккинчи даражадаги тўғридан-тўғри қариндошлари; - пропискаси бор фуқароларнинг васийлари; - пропискаси бор шахсларнинг ота-онасиз қолган қондош ака-ука ва опа-сингиллари, шунингдек меҳнатга лаёқатсиз оиласи бўлмаган ака-ука ва опа-сингиллари; - пропискаси бор эр(хотин), агар улардан бирининг пропискаси бўлса ва камида бир йил бирга яшаган бўлса; - Тошкент шаҳрида доимий пропискаси бор фуқаролар, агар улар доимий прописка масаласи бўйича Тошкент шаҳри ва Тошкент вилоятидаги бошқа манзилга мурожаат қиладиган бўлса; - Тошкент вилоятида доимий пропискаси бор фуқаролар, агар улар доимий прописка масаласи бўйича Тошкент вилоятидаги бошқа манзилга мурожаат қиладиган бўлса; - илгари Тошкентда пропискада турган, бироқ ўқиш ёки узоқ муддатли хизмат сафарига кетиб қайтиб келган ёки жазони ўташ муассасасидан озод бўлган шахслар; - фақат амалдаги фаолияти даврида Тошкент шаҳрига тайинланган амалдорлар ва уларнинг оилалари; - депутатлар ва уларнинг оилалари; - фақат иш даври давомида пойтахтга ишлашга таклиф этилган мутахассислар ва уларнинг оилалари; - ҳарбийлар ва уларнинг оилалари.
“Тошкент шаҳри ва вилоятида доимий пропискага ҳақи бор фуқаролар” ҳақидаги қонун 14 июл куни Ўзбекистон Олий Мажлисининг қонунчилик палатаси тарафидан қабул қилинган ва Сенат тасдиғидан ўтган. Ўзбекистон Конституцияси ўз фуқароларига ҳаракатланиш эркинлигини кафолатлайди.
Ўзбекистон Конституциясининг 28-моддасида фуқаронинг яшаш жойи эркинлиги ҳақида бундай дейилган:
«Ўзбекистон Республикаси Фуқароси Республика ҳудудида бир жойдан иккинчи жойга кўчиш, Ўзбекистон Республикасига келиш ва ундан чиқиб кетиш ҳуқуқига эга. Қонунда белгиланган чеклашлар бундан мустаснодир». ozodlik.org
"Чиго" ва "Метро" "Қора ниқоблилар" ҳужумига учради
16 сентябр куни Тошкентдаги "Малика" савдо марказида "Қора ниқоблилар" гуруҳи рейд ўтказиб, "Чиго" ва "Метро" дўконларининг барча товар-маҳсулотларини мусодара қилди.
Озодлик электрон почтасига бу ҳақдаги хабар етиб келгач, Озодлик илтимосига кўра тошкентлик ҳуқуқ фаоллари, Бирдамлик ҳаракати аъзолари Абдулла Тожибой ўғли ва Владимир Ҳусайинов 17 сентябр куни "Малика" савдо марказида бўлиб воқеани ўргандилар.
"Қора ниқоблилар" рейдидан сўнг "Чиго" дўкони муҳрланди. -Кеча 16 сентябр куни маиший техника сотадиган дўконлар “Метро” ва “Чиго”га бир вақтнинг ўзида қуролланган, маскали кишилар томонидан бостириб кирилган ва у ердаги барча мол-мулк мусодара қилиб, олиб чиқиб кетилган. Ҳозиргача бу дўконлар муҳрланган ҳолда турибди. Маскалилар сони ўндан зиёд бўлган. Икки савдогар билан гаплашдик. Улар ҳақиқатдан ҳам дўконларда рейд ўтказилгани ва дўкондорларнинг товарлари мусодара қилинганини айтишди. Биз ўша жойга бордик. Ўша иккита дўконни топдик. Дўконларнинг муҳрланган ҳолда ёпиқ турганини суратга олдик. Дўконлар катта-катта экан. Хоналари катта-катта. Биз ичкарига кириш имконини қила олмадик. Чунки дўконлар муҳрланган ҳолда турибди. Дўкон ойнасидан ичкарига қарадик. Ичкарида расталарнинг барчаси ағдарилган, нарсалар сочилган. Бу бетартиб манзарадан хулоса қилиш мумкинки, тўсатдан кириб, босган,- деди ҳуқуқ фаоли.
16 сентябр куни "Қора ниқоблилар" рейдидан сўнг "Метро" дўкони ҳам муҳрланди. - “Қора маскалилар” нима сабабдан босган буни аниқлай олмадик. Биз 16 сентябр куни "Қора ниқоблилар" рейдидан сўнг "Метро" дўкони ҳам муҳрланди. “Бу товарлар қинғир йўллар билан олиб келингани учун мол мусодара қилиндими “деган саволни қўйдик. Бироқ у ердаги савдогарлар бундан бехабарлигини айтишди. Дўкон эгаларини бугун ҳеч ким кўрмаган. Шу пайтгача нима сабабдан рейд ўтказилгани номаълум қолаяпти, -деди ҳуқуқ фаоли.
Озодлик "Малика" савдо маркази раҳбарияти билан боғланганида, улар рейд ўтказилгани ҳақидаги хабарни инкор қилишди.
- Келиб кўринг. Бугун мана ҳамма ишлаяпти. Савдо маркази ёпилмаган. Рейд ҳақида эшитмадик, -дея гапини қисқа қилди ўзини "Малика" савдо маркази маъмуриятидан дея таништирган ходим.
“Малика”даги савдогарлар тарихидан
Жорий йил март ойида Тошкент шаҳри марказидаги Навоий кўчасида жойлашган савдо дўконлари ер билан яксон қилинган эди.
Жами пул айланмаси юз миллионлаб АҚШ долларини ташкил этиши айтиладиган Навоий кўчасидаги савдо растараларида савдо қилган ўзбек тадбиркорлари кутилмаганда кўчиш ҳақидаги буйруқни олган ва уч кун ичида Тошкент шаҳрининг Шайхонтоҳур туманида жойлашган собиқ "Малика" тикув фабрикаси ўрнида очилган савдо марказига кўчирилган эди.
Номаълум қолаётган “қора ниқоблилар”
Сўнгги пайтларда Ўзбекистоннинг турли жойларидаги савдо шаҳобчаларига уюштирилган рейдларнинг асосий ижрочиси "қора ниқобли"лар гуруҳи бўлмоқда.
Қора ниқобли "сирли кучларнинг" рейдлари сони кўпайиб бормоқда, бироқ уларнинг кимлиги ҳануз номаълумлигича қолаяпти.
Абдулла Тожибой ўғлига кўра, “Малика” савдо марказига бостириб кирган “қора ниқоблилар” гуруҳининг кимлигини аниқлашнинг бу сафар ҳам имкони бўлмаган.
- “Қора маскалилар” кимлиги бу сафар ҳам сирлигича қолди. Биз аниқлай олмадик. Ҳаммамизга маълум бу 2010 йилдан бошланди. Номаълум кишилар, қуролланган, қора маскали кишилар нафақат маҳаллий тадбиркорларнинг дўконларига, балки чет эл билан ҳамкорликда очилган компаниялар дейсизми, хорижликларга тегишли дўконлар дейсизми буларнинг ҳаммасига қуролланган, маскалилар кўпчилик бўлиб, тўсатдан бостириб кириши ва мол-мулкларини мусодара қилинаётгани ҳаммага маълум. Аммо улар аниқ ким, қаердан, улар солиқчиларми ёки МХХми бу борада ҳеч қандай маълумот йўқ, дейди ҳуқуқ фаоли.
"Қора ниқобли"лар ўтказган рейдлар
20 июль куни тушдан кейин куч ишлатар тизимларнинг қора ниқоб таққан 30 кишидан иборат гуруҳи Тошкентдаги Олмазор метро бекатида жойлашган хусусий такси ва микроавтобуслар турадиган стоянкада "рейд" ўтказди.
17 июл куни қора ниқобли "сирли кучлар" Урганч шаҳридаги савдо уйида рейд ўтказган эди.
23 июн куни Самарқанд вилояти Ургут шаҳар буюм бозоридаги тадбиркорларнинг янги бозорга кўчирилишга қарши билдирган норозилиги ҳам қора ниқобли махсус кучлар ёрдами билан бостирилган эди.
"Қора ниқоблилар" 16-17 июн кунлари Янгийўл шаҳридаги ресторанлар ва буюм бозорини босган.
Шу йилнинг 2 март куни Тошкентда бу гуруҳ Божхона, Солиқ қўмитаси, Ўзстандарт агентлиги билан бирга, "Туркуаз" ширкатига қарашли дўконлар жойлашган савдо уйига рейд уюштирган эди.
Тошкент шаҳридаги чинни бозори ва темир бозори ҳам "қора ниқоблилар"нинг ҳужумига учраган.
Ўзбекистон пахта далаларидаги заҳарли дорилар назорат қилинадими?
Ўзбекистоннинг ўқувчи-талабалар меҳнат қилаётган пахта далаларида ғўзани дефолиация қилиш ишлари ҳам олиб борилмоқда.
Хабарларга кўра, қатор вилоятлар, жумладан, Фарғона водийсида кичик авиация ғўзани дефолиация қилишга киришган.
Ўзбек матбуоти шўро даврида ғўза баргини тўкишда ишлатилган пестицидларнинг атроф-муҳит ва одамларга ҳалокатли таъсири ҳақида кўп ёзган.
Аммо айни пайтда Ўзбекистон ҳукумати заҳарли кимёвий моддаларни назорат қилишга доир Стокголм конвенциясини ратификация қилишни орқага суриб келмоқда.
Ҳозирда энг катта хавф совет давридан қолган қишлоқ хўжалик аэродромларидир
Бек Тошмуҳамедов
Атоқли биолог олим, Ўзбекистон Фанлар Академиясининг академиги Бек Тошмуҳамедовнинг Би-би-сига айтишича, Ўзбекистонда пестицидларни ишлатиш совет давридагидан сезиларли даражада камайган.
"Сабаби ҳозирда ҳаводан туриб, қайта ишланган йирик колхоз пахта плантациялари йўқ. Пахта майдонлари ҳажмининг қисқариши боис одамлар пахтани қўлда теришга ўтишди. Пахта машинада кам терилади, агар умуман терилаётган бўлса. Пахта қўл билан терилганида эса, дефолиация қилишга ҳожат йўқ. Мен қўл билан терган яхшироқ, демоқчи эмасман. Аммо бу пахта плантацияларидан фойдаланишнинг экологик жиҳатдан тозароқ бўлган кўриниши. Бундан ташқари, кимёлаштириш техникаси ҳам ўзгарди. Шунинг учун айтишимиз мумкинки, ҳозирда пестицидларни ишлатиш кескин камайган", - дейди ўзбекистонлик олим.
Унинг фикрича, ҳозирда ҳозирда кимёвий модда ҳақини давлат эмас, балки фермер ўз чўнтагидан тўлаётгани боис, фермер ундан камроқ ва самаралироқ йўлда фойдаланишдан манфаатдор.
"Шубҳасиз, пестицидларнинг аҳоли соғлиги, генофондга салбий таъсири катта. Ҳозирда энг катта хавф, менимча, совет давридан қолган қишлоқ хўжалик аэродромлари худудларидир. Бурунги қишлоқ хўжалик авиацияси йўқолиб кетгани боис, эски аэродромлардан халқ хўжалик мақсадларида фойдаланилмоқда. У ерларда эса ўз вақтида катта микдордаги заҳарли дорилар, пестицидлар, айтиш керакки, жуда ёмон шароитларда сақланган. Ҳозирда ана шу майдонларни аниқ белгилаб, у ердан одамларнинг фойдаланишларига йўл қўймаслик муҳим. Болалар меҳнатига эса бутунлай чек қўйилиши керак", - дейди академик Бек Тошмуҳамедов. 'Заҳар қабристонлари'
Ўзбекистон Давлат Табиатни муҳофаза қилиш Қўмитаси эълон қилган маълумотларга кўра, совет давридан қолган 461 та қишлоқ хўжалик аэродромлари бўлиб, уларда заҳарли пестицидларнинг қоришмаси тайёрланган.
Ўзбекистон ҳудудида қўлланилган пестицидларнинг энг хавфлиси СОЗ номи билан билинган Мустаҳкам Органик Заҳарловчилар бўлиб, ҳозирда Ўзбекистон ҳудудидаги 13 та "заҳар қабристонлари"да сақланаётган 1. 5 минг тонна заҳарли моддаларнинг 118 тоннаси айнан шу турдаги пестицидлардир.
Мутахассисларга кўра, 40 йил муқаддам барпо этилган қабристонлар ҳозирда атроф-муҳитга жиддий таҳдид солмоқда.
Ўзбекистоннинг Стокголм Конвенциясига аъзо бўлиши ана шу хавфни бартараф этиш учун зарур молия ва техник ёрдамни олиш имконини яратади, дейишади мутахассислар.
Ўзбекистон Давлат Табиатни муҳофаза қилиш Қўмитаси 2001 йилда конвенцияни имзолаш ташаббуси билан чиққани айтилади.
Маълум бўлишича, Ўзбекистон Қишлоқ ва Сув хўжалиги, Соғлиқни сақлаш вазирликлари, шунингдек, бошқа бир қатор вазирлик ва идоралар конвенцияга қўшилишнинг мақсадга мувофиқлигини билдиришган.
Аммо ҳукумат шу йил бошида парламентга тақдим этилган конвенцияни ратификация қилишга шошилмаётир.
Шу тариқа болалар меҳнати билан бўлгани каби, пестицидлар билан боғлиқ вазият ҳам халқаро кузатувчиларнинг назаридан четда қолиб келмоқда.
Ўзбекистон инсон ҳуқуқлари бўйича ўзига ҳос дастур қабул қилмоқда
News Briefing Central Asia хабарига кўра, Ўзбекистон ҳукумати миллий ҳуқуқни ҳимоя қилиш бўйича дастур лойиҳасини муҳокама қилмоқда. Унда бир неча асосий қарашлар мажмуаси мавжуд. Лекин инсон ҳуқуқлари поймол бўлаётган бу давлатда мақсадлар самимий бўлишига фаоллар ишонч билдирмаяптилар. Дастур август охирида ишлаб чиқилган бўлиб, 2012 йил баҳорида БМТ Инсон ҳуқуқлари Кенгашининг навбатдаги мажлисида Ўзбекистон олдинга сурадиган асосий ҳужжат бўлиб қолади. 48 варақдан иборат миллий дастур лойиҳасида мамлакатнинг инсон ҳуқуқлари доирасидаги ютуқлари тасвирланади. 150 та янги қонун актларини қабул қилиш кераклигини ёриштиришга ҳаракат қилади. Жумладан, “Митинг, мажлис, намойиш ва пикетлар ўтказиш ҳақида”, “Ўзбекистон Республикасида ижтимоий назорат ҳақида”, “Давлат ҳокимияти ва бошқарув органлари иш фаолиятларининг очиқлиги ҳақида”. Олий Мажлис Сенати қонунчилик ва суд-ҳуқуқ масалалари комитетининг (Парламент Юқори палатаси) раиси Светлана Ортиқова тақдим этилаётган программани инсон ҳуқуқлари доирасида Ўзбекистоннинг “энг инқилобий лойиҳаси” деб атади. “Ўзбекистон ҳуқуқ системасида ҳам, турмушнинг бошқа соҳаларида ҳам истиқболли либерализациялаш йўлини танлади. Бу нарсалар келажакдаги чуқурроқ демократик шаклланишлар учун асос бўлиб қолади”, – деди сенатор. Бир қарашда, маҳаллий қонунчилик базаси мукаммаллашмоқда, Конституция ва қонунлар демократик меъёр ва тамойилларга эга бўлиб бораётгандек. Сўнгги йилларда Ўзбекистон 70 га яқин инсон ҳуқуқлари бўйича халқаро шартномаларни ратификация қилгандек. Жиноят кодексига инсонийлик меъёрларини киритгандек. Суд системасида ислоҳотлар ўтказгандек. Фуқаролик жамияти фаолияти учун ҳуқуқий асос яратиб бергандек. Лекин аслида, халқаро ҳуқуқни ҳимоя қилиш ташкилотлари рейтингида Ўзбекистон аввалгидек паст ўринларни эгаллаб келмоқда. 2011 йилнинг июнида Freedom House нуфузли ҳуқуқни ҳимоя қилиш ташкилоти Ўзбекистонни “энг қатағон жамият” рўйхатига киритди. У ерда инсонлар инсон ҳуқуқларининг жиддий ва узлуксиз бузилиши оқибатида изтиробланмоқдалар. Мамлакатда қийноқлар кенг тус олган, сиёсий маҳбуслар бор, ўзгача фикрловчилар эзиб ташланади, сўз эркинлиги йўқ! Судланган диндорларнинг ноқонуний ҳибсга олиниши ва қийноқлар мониторинги билан бир неча йиллардан бери шуғулланиб келувчи, Тошкентдаги Ўзбекистон мустақил ҳуқуқ ҳимоячилари Ташаббус гуруҳи бошлиғи Суръат Икромов қалбаки жиноий ишлар ишлаб чиқилаётган бир пайтда миллий программа проектини муҳокама қилишига таажжубланади. Ўтган муборак Рамазон ойида диндорларни оммавий ҳибсга олиниши ва улар ёлғон айбловларни бўйнига олишликлари учун қийноқларга солингани ҳақида ҳуқуни ҳимоя қилувчи гуруҳлар хабар қилган эди. “Милиция ҳаддидан ошаётган, яъники, унга ҳеч бир тўсиқсиз инсон ҳуқуқларини бузишга йўл очиб берилаётганида қанақанги инсон ҳуқуқи ҳақида гап кетаётган бўлиши мумкин?” – эътиборни тортади Икромов. Миллий дастурни қабул қилишлик билан вазият яхшиланиб кетишига Тошкентдаги Ўзбекистоннинг рўйхатдан ўтмаган Ҳуқуқни ҳимоя қилувчи альянс фаоллари жуда кам ишонадилар. “Ўнлаб гўзал қонунлар ишлаб чиқиш мумкин, бироқ ҳокимият муаммоларни муҳокама қилишга қизиқмас экан, бундан бирон-бир самара бўлиши амри маҳол, – дейди альянс бошлиғи Елена Урлаева, – ҳозирча Ўзбекистонда оз сонли мустақил ҳуқуқни ҳимоя қилувчи гуруҳларгина инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилувчи аниқ механизм вазифасини ўтай олади”. Ўзбекистон территориясида биргина “Эзгулик” ҳуқуқни ҳимоя қилувчи жамиятигина расмий рўйхатдан ўтган. Қолганлари нолегал ҳолатда фаолият олиб боради ва давлат томонидан амали таъқиблар остида. Қонун ва ижтимоий манфаатларни таҳлил қилувчи Тошкентдаги эксперт ишчи гуруҳининг бошлиғи Сухроб Исмоилов агар ҳокимият фуқаровий жамият институтларини миллий дастурни амалга татбиқ этиш ишларида жалб қилса, шундагина бирон-бир натижа чиқиши мумкинлигини айтади. “Бу нарса ҳозирча ҳокимият, у тузиб олган ва назорат қиладиган институтларнинг алоҳида имтиёзли ҳуқуқи бўлиб қолади. Бундай институтлар қўрқиб, тобелик қилиб, эркин ва мустақил бирон-бир ишни қилишга ботина олмай юрганларида ўша қонун “самарали” ҳисобланади”, – деб ҳисоблайди эксперт. Бу мақола National Endowment for Democracy фонди томонидан молиялаштирилаётган “Марказий Осиё янгиликлари маълумоти” лойиҳаси кўламида тайёрланган. ААТ Матбуот Бўлими
Ўзбекистонга расмий сафар қилган Озарбайжон Ички ишлар вазири, генерал-полковник Рамиль Усубов ўзбек ҳамкасби Боҳодир Матлубов билан Тошкентдаги Ҳайдар Алиев номидаги Озарбайжон маданият марказида бўлди.
AZE.az маълум қилишича, Озарбайжон ва Ўзбекистон Ички ишлар вазирлари марказ қаршисига ўрнатилган Ҳайдар Алиев ҳайкали пойига гулчамбар ва гулдасталар қўйишиб, хотирасини ёд этишди.
Озарбайжоннинг Ўзбекистондаги элчиси Натиг Аббасов Озарбайжон маданияти маркази, унда юргизиладиган тўгараклар ҳақида меҳмонларга гапириб берди. Буюк йўлбошчининг номи берилган марказда тантаналар, кўргазмалар ва концерт ўтказиш зали ва кутубхона борлиги айтилди.
Шундан сўнг меҳмонлар марказда иш юритаётган Ҳайдар Алиев музейи, Озарбайжон давлатчилиги музейи ва Озарбайжон-Ўзбекистон умумий музейи билан танишдилар. Бу ерда яратилган шароитлар меҳмонларда яхши таассуротлар қолдирди.
Рамиль Усубов бу ерда Озарбайжон диаспораси билан учрашиб, суҳбат уюштирди.
Делегация Бухоро ва Самарқандда ҳам бўлиб, ушбу шаҳарларнинг тарихий обидалари билан танишдилар.
Бухоро ва Самарқанд вилоятлари раҳбарлари Самоиддин Ҳуайинов ва Зоир Мирзаевлар билан учрашув чоғида меҳмонларга тарихга гувоҳ обидалар таъмирлаш ишлари ва янги қурилишлар ҳақида гапириб берилди.
АзерТАдж Махсус корреспонденти билан суҳбатда Рамиль Усубов қуйидагиларни билдирди: “Биродар давлатга ташрифим давомида, бизнинг алоқаларимиз олий даражада эканлигига мен яна бир карра ишонч ҳосил қилдим. Озарбайжон ва Ўзбекистон раҳбарлари – Илҳом Алиев ва Ислом Каримовларнинг сиёсий қарашлари самараси ўлароқ, бу муносабатлар янада кенг тус олади. Мен бу ерда яшаётган озарбайжонликларга дўстона ва биродарона муносабатлар билдирилаётганининг гувоҳи бўлдим. Ушбу дўстона алоқалар тарихий асосга эга. Биз бир дин вакилларимиз. Бизнинг тил, маданият, урф-одат ва анъаналаримиз ўхшаш. Шу сабабли мен бу ердаги илиқликни ҳис қилдим. Мен дўст ўзбек халқига муваффақиятлар тилайман”. (AZE.az)
Эслатиб ўтамиз, жорий йилнинг 3 сентябрь куни Душанбеда бўлган МДҲ раҳбарлари саммитига Ўзбекистон ва Озарбайжон президентлари келмаган ва ҳар иккиси вакил юборган эди.
Ўзбекистонда коллеж ва лицей талабалари ортидан мактаб ўқувчиларини ҳам пахтага олиб чиқиш бошланган.
Жойлардан 6-синф ўқувчилари ёки 12 яшар болаларнинг оммавий равишда пахта далаларига ҳайдалаётгани ҳақида хабарлар келмоқда.
Ота-оналар ва таълим ходимлари пахта йиғим-теримига сафарбарлик борасида ҳокимиятнинг босим ва таҳдидлари остида қолишган.
Янгийўллик уй бекаси Комила Ҳалимованинг турмуш ўртоғи диний эътиқоди учун қамалган.
Би-би-си билан суҳбатда у боқувчиси йўқлиги сабабли коллеждаги ўғлини пул тўлаб, пахтадан олиб қолгани, аммо ҳозирда коллеж маъмурияти келишувни бузганиин айтади.
"Ўғлимнинг ўрнига 70 минг сўм пул бериб, ишчи ёлладим. 700 кило пахта учун. Договор шунақа бўлдики, у ҳам 70 мингни олади ва ҳам ўғлимнинг ўрнига терган пахтаси учун пул олади. Аммо коллеж директори договорни бузиб, 70 мингни овқати учун олиб қоламиз, пахтани ўзи келиб терсин", деб айтибди", - дейди янгийўллик она.
У пахта мавсуми бошида ўғлини даладан олиб келгани ва озиқ-овқат учун қарзлари йўқлигини айтади.
Комила Ҳалимованинг сўзларига кўра, унинг Янгийўл туманидаги Фурқат номли мактабнинг 9-синфида ўқийдиган қизи беш кундан буён пахта даласида.
"Эрталаб 8 да чиқиб кетиб, шомда келади. Пиёда бориб, пиёда келишади", - дейди у.
Онанинг сўзларига кўра, қизи бўқоқ касалига чалинган ва қуёшдан ва чангдан сақланиши керак, аммо уни пахтадан олиб қолишга уриниш бефойда.
"Докторлардан справка олиш вақтинчалик, 2-3 кундан кейин ўқитувчилари эшигимни тақиллатиб келишади. Ўтган йили шундай бўлган", - дейди у.
Ўзбекистон ҳукумати пахта далаларида болалар меҳнатидан фойдаланаётганини рад этиб келади.
Ўтган ҳафта болалар меҳнатини ҳужжатлаштиришга уринган қашқадарёлик икки ҳуқуқ фаоли милиция томонидан ҳибсга олинган.
Гулшан Қораева ва Нодир Аҳатовлар бир неча соат мобайнида Косон туман ички ишлар бўлимида ушлаб турилган.
Ўзбекистонда пахта терими ва бошқа қишлоқ хўжалиги ишларига болаларнинг мажбурий жалб этилиши ҳоллари ҳар йили кузатилади.
Аммо, Тошкент ҳукумати Ўзбекистон пахта териш даврида мониторинг ўтказиш учун Халқаро меҳнат ташкилотининг мустақил мониторинг гуруҳини мамлакатга таклиф қилиш чақириқларини рад этиб келаётир.
Шунингдек, мамлакат ичкарисидаги ҳуқуқ фаолларига ҳам бу борада тўсқинлик қилинади.
Шу ой ўрталарида қашқадарёлик фаоллар Косон туманида болаларни пахта теримига сафарбарлиги оид мониторинг ўтказишаётган пайтда милиция томонидан ушлаб олиб кетилган эди.
Аввалроқ, Wikileaks интернет саҳифаси орқали ошкор этилган янги махфий дипломатик ҳужжатларда UNICEF Ўзбекистондаги мажбурий болалар меҳнати билан боғлиқ муаммо кўламини пасайтириб кўрсатишга урингани фош этилган эди.
“Афтидан, ташкилот Ўзбекистон ҳукумати билан яхши муносабатларни сақлаб қолиш учун шундай қадамга борган”, - деб ёзган эди бу ҳақда хабар қилган Eurasianet нашри.
29 сентябр куни мухолифатдаги Ўзбекистон Халқ Ҳаракати аъзолари ва Туркиядаги инсон ҳуқуқлари гуруҳлари ЎХҲнинг Россиядаги фаоли Фуад Рустамхўжаевнинг ўлимини қоралаб, Ўзбекистоннинг Истанбулдаги консуллиги биноси олдида норозилик намойиши ўтказдилар. Ҳаракат аъзолари Ф. Рустамхўжаев ўлимида Ўзбекистон Миллий хавфсизлик хизматини айбламоқда.
ЎХҲ муассислар мажлиси аъзоси ва мувофиқлаштирувчиси Намоз Нормўмин бу жиноятда Ўзбекистон режимининг қўли борлигига шубҳа йўқ ва пикетни ўтказишдан мақсад Каримов режимига босим ўтказишдир дейди.
- Бизнинг Русиядаги вакилимиз Фуад Шокирий (Рустамхўжаев) отиб ўлдирилди. Бизнинг фикримизча, бу Ўзбекистондаги мавжуд режимнинг ўз халқига қарши ўтказиб келаëтган золимона диктатор сиëсатининг бир парчасидир. Бу содир бўлган ўлим воқеаси Ўзбекистон мустақил бўлгандан кейинги биринчи воқеа эмас. Ислом Каримов режими ўтган 20 йил ичида, бунинг аниқ сонини фақат Оллоҳ субҳоноҳу ва таоло билади, мингларча кишини ҳеч қандай айбсиз, гуноҳсиз қатл қилди. Бунинг далили аввало Андижон воқеалари. Ўзбекистон халқ ҳаракатининг мақсади шу диктатура режими ўрнига эркин, адолатли, ҳуқуқий фуқаролик жамияти қуришдир. Биз тинчлик билан бу ҳукуматга ислоҳотларни амалга оширишни таклиф қилган эдик. Биз бу режимга қарши қурол олиш у ëқда турсин ҳатто бирор-бир қўпол сўз айтганимиз йўқ. Лекин режим ўзининг аянчли, ваҳший башарасини кўрсатиб, бирор гуноҳи бўлмаган бир биродаримизни отиб ўлдириш орқали ўзининг ҳақиқий башарасини кўрсатди. Бугунги бизнинг тадбиримиз шу қотилликка қарши норозилик тадбиридир,- деди Намоз Нормўмин.
Истанбулдаги пикетда Туркиядаги "Адолат платформа" ташкилоти фаоллари ҳам иштирок этди.
Ушбу ташкилотнинг раҳбари Одам Чевикка кўра, тадбир иштирокчилари Ф. Рустамхўжаев ўлимини қоралаш билан биргаликда Ўзбекистон Президенти Ислом Каримовнинг истеъфосини ҳам талаб қилаяптилар.
- Каримов ҳукумати Андижонда қатлиом қилди. Қатлиом ва инсониятга қарши жиноят қилганлиги учун унинг халқаро маҳкамага тортилишини, истеъфо беришини истаймиз. Чунки Ўзбекистон конституциясига кўра, президент икки марта сайланиши мумкин. У эса тўрт мартадан бери президент. Диктатура ўрнатиб, халққа зулм ўтказаяпти. 20 мингга яқин одам қамоқда ўтирибди. 5 миллион одам мамлакатдан ташқарида. Халқаро ташкилотлар томонидан кузатиб турилган ҳолда тезда сайлов ўтказилишини, диктаторнинг эса сайловда иштирок этмасдан истеъфо беришини истаймиз. Шунинг учун бу пикетни ўтказаяпмиз. Мана Ўзбекистон халқ ҳаракатининг Россиядаги етакчиси, имом Фуад Шокирийни ўлдириб кетишди. Бу нечанчи қотиллик? Олдин Ўзбекистонни асоратдан қутқариш, озод қилиш учун курашганларни, ëзувчи ва шоирларни ўлдирди. Шунинг учун унинг истеъфо беришини ва халқаро маҳкамага тортилишини истаймиз,- деди Одам Чевик.
28 сентябр куни Вашингтонда Ўзбекистон Халқ Ҳаракати фаоллари америкалик ҳқуқ фаоллари билан биргаликда АҚШ-Ўзбекистон Савдо ва саноат палатаси ҳомийлигидаги Бизнес форум ўтказилган бино олдида норозилик намойиши ўтказди. Бизнес форумини Ўзбекистон Ташқи ишлар вазири Элёр Ғаниевнинг очиб бериши кутилаётган эди. Лекин сўнгги маълумотларга кўра, Э. Ғаниев тадбир бошланишига келмаган.
АҚШдаги фаоллар 8-15 сентябр кунлари Ню Йоркда бўлиб ўтган Мода ҳафталигида Ўзбекистон президентининг тўнғич қизи Гулнора Каримовага қарашли Guli брэнди либослари томошасининг кўрсатилишига қарши қатор норозилик тадбирлари уюштирган эдилар.
Мазкур пикетлар ва АҚШ матбуотидаги кескин чиқишлар ортидан Мода ҳафталиги ташкилотчилари Гулнора Каримова томошасини бекор қилган ва Guli брэнди либослари кўргазмаси хусусий ресторанда ими-жимида ўтказилган эди. ozodlik.org
Бу йилги пахта терим мавсумини ўзбекистонликлардан бири "Расво бўлди бу йил", деган сўзлар билан таърифлади. (Алексей Протченков олган сурат) 29.09.2011
Шу вилоятнинг Пахтакор туманида ҳашарга келган тошкентлик ўқитувчилар маҳаллий аҳолига икки баравар ҳақ тўлаб, пахта тердирмоқда.
Сурхондарё вилоятида қуйи синф ўқувчилари ҳам пахтага ҳайдалди.
Шу вилоятда пахта теримига жалб қилинган ташкилотлар пахта қабул қилиш пунктларидан пахта сотиб олиб, нормани бажармоқда.
Бу Пахта-2011 кампанияси маназарасига айрим чизгилар.
“Хайр қилсанг, бутун қил”
Жиззах вилояти Зарбдор туманидаги Шароф Рашидов номли 1-мактабнинг 8-9 синф ўқувчилари ҳар куни 10-15 километр масофадаги далага бориб пахта термоқда.
Мактаб ўқитувчиси Зиёдилло Раззоқовга кўра, ўқувчиларнинг терган пахтасидан ҳар куни автобус харажати учун 400 сўмдан ушлаб қолинмоқда:
- Ташкилот томонидан техника билан таъминланиши керакку. Техника билан таъминлайди деб таъминлаган техникасига ўқувчиларнинг ўзи ëнидан пул тўлайди. Бизда масалан 8-9-синф ўқувчилари чиққан. Масалан эрта билан соат 7да барча ўқувчилар йиғилади мактаб ҳовлисига. Ҳар бир синфнинг ўзининг раҳбари бор. Гуруҳ-гуруҳга бўлиб раҳбари эгалик қилади. Кейин автобусга юклашади. Каттароқ ЛАЗ автобус бўладиган бўлса, 100тагача миндиришади. Майдароқ автобус бўладиган бўлса, 40-50та қилиб ортишади,- дейди Зиёдилло Раззоқов.
Ўқитувчига кўра, болалар учун пахта даласида ҳатто оддий қайнаган сув ҳам ташкил қилинмаган, болалар уйларидан олиб борган совуқ сув ва нон билан тушлик қилмоқда:
- Болалар обедга уйидан яримта-яримта нон олиб чиқади, бир баклашка сув олиб чиқади. Ота-онаси овқат қилиб берса, ейди худди биз қатори. Бизга ҳам ҳеч қанақа эътибор йўқ. Эрта билан уйимиздан яримта нон, бир баклашка сув билан чиқамиз,- дейди ўқитувчи.
З. Раззоқов маҳаллий ҳокимият шундай ҳам дарсдан қолаётган, кунини пахта даласида ўтказаётган ўқувчи ва ўқитувчиларнинг далага етиб олишлари учун транспорт билан таъминламагани “хайр қилсанг, бутун қил” мақолини эслатади, дейди.
“Яшасин ёрдамчилар!”
Бу Жиззах вилояти Пахтакор тумани ҳокимиятининг гапи эмас. Бу гапни оддий пахтакорликлар айтмоқда.
Зеро, Пахтакор тумани аҳолиси пахта теримига келган ёрдамчилардан хурсанд. Чунки бу “ёрдамчилар” теримчиларга фермерларга нисбатан икки баравар кўпроқ ҳақ тўламоқда.
Тошкент шаҳрининг Банк коллежи, Ахборот коллежи ўқитувчилари ва республика ўт ўчирувчиларининг зарбдор бригадалари айни кунларда Пахтакор туманида пахта термоқда.
- Шаҳарлик ўқитувчилар келган. Пахта теришни билмайди, умуман билмайди. Битта пахтани оладида шундай ушлаб ўтиради. Битта ўқитувчи аввалги куни бир ярим кило терибди. Аëл ўқитувчи эрталабдан кечгача бир ярим кило. Ҳозир уларга норма 30 кило экан. Бир кунда 2500 сўм овқат пулига олиб қолар экан. Шуни ишлаш учун бизга тергизишаяптида. 200 сўм эди. Қаттиқ ëмғир ëққанига нархи 250га кўтарилибди. Пожарниклар эса 150 сўмдан тергизаяпти. Хоразмдан, Бухородан, ҳар хил жойлардан келган. Келгани жуда яхши бўлди. Фермерлар бизга 120 сўмдан тергизаётган эди. Ўқитувчилар 250 сўмдан тергизаяпти. Улар номерини айтади. Дарахтда, соя-салқинда дам олиб ўтиради. Биз бориб пахта териб номерга топшириб берамиз. Кечқурун нақд пул беради,- дейди Жаҳонгир.
- Ҳамма уйига 10-15-20 тадан ёрдамчиларни ижарага қўйган. Бир кунга 1500дан. Ҳамма савдони юриштириб юбордида булар. Мева-чева, пиволарнинг савдоси зўр бўлиб кетди. Сомса, мантилар олиб бориб хотинлар сотаяпти. Эрталаб сут олиб бориб сотиб келади. Улар олаверадида. Одамлар уйига 20 тадан одам қўяяпти. Бир кунда 30 минг пул келаяптида. Банямиз уже бир ойда бир миллион пул ишлаяпти. Иқтисодини ривожлантирдида улар. Шунга хурсандмиз. Яна келишсин, яна қабул қиламиз. Давлат бермаган нархни булар бераяпти,- дейди келгуси пахта мавсумигача икки хонали уйининг қурилишини тугатиб, унга камида ўн нафар ёрдамчини ижарага қўйишни ҳозирдан режалаётган Жаҳонгир.
“Қуйи синф ўқувчилари ҳам пахтага чиқарилди”
Сурхондарё вилоятининг Жарқўрғон туманида қуйи синф ўқувчилари ҳам пахтага чиқарилди. Бу ҳақда Озодликка гапирган Ўрол аканинг айтишича, далаларда пахта қолмай, катта ёшдагилар теримга чиқмай қўйганига қарамасдан, вилоят пахта режасини бажариш учун қолган қутган пахтани териб олишга кичик ёшдаги мактаб ўқувчилари сафарбар қилинмоқда:
- 3-4-синф болаларни ҳам пахтага олиб чиқиб ëтибди. Пахтанинг ўзи йўқ. Пахта йўқ. Тамом бўлган. Ўқиш ҳам йўқ, пахта ҳам йўқ. Фақат ҳаммани ахмоқ қилиб ëтибдида. Фермерларни қамаб, мажбурлаб пахта олдирармишми. Расво бўлди бу йил,- дейди жарқўрғонлик Ўрол ака.
“Пахта бўлмаса, сотиб ол!”
Озодликнинг давлат корхоналаридан биридаги манбага кўра, бугун, айниқса, Сурхондарё вилоятида пахта терими жуда қаттиқ назорат остида олиб бориляпти. Бюджетдаги ҳар бир ташкилот ва хусусий корхоналар пахта теримига мажбурий тарзда жалб этилган. Исми сир қолишини истаган суҳбатдошимиз далада пахта қолмаганини таъкидлар экан, ташкилотлар ўз нормаларини бажариш учун пахта қабул қилиш пунктларидан пахта сотиб олаётганликларини айтади:
- Ҳозир ташкилотларга норма солган. Ўша нормани бажариши шарт. Пахта йўқ бўлгандан кейин далада, қаердан олади? Пунктдан оладику. Пунктдан сотиб оладиган пахтанинг килоси 300 сўм. Пахта бўлмаса, булар қаердан бажаради? Пул йиғиштириб булар пахтани сотиб олаяптида,- дейди суҳбатдош.
Пахта пунктидан тарозидан уриб қолинган ёки ўғирланган пахтани сотиб олиш схемаси эса қуйидагича:
- Масалан, мана мен бораман. Айтайлик менга бир-икки тонна керак. Албатта фермернинг номига ëзиб беради уни. Ҳалиги ДЭУ ташкилоти бўлсам ëки бўлмаса Райгаз бўладиган бўлсам, накладнойга Райгаз деб ëзиб бермайсизку. Мисол учун битта фермерни айтаман. Ўша фермернинг номига 300 сўмдан бергандан кейин бешинчи сорт қилиб бир тонна ўша фермер терди қилади. Накладнойга фермерни ëзасиз. Устига Райгаз ташкилоти ëки бўлмаса Йўлқурилишташкилоти деб ёзиб қўйилади.
Ким пахтада бўлса, ҳаммасига шундай топшириқ берилганда. Шундай кетаяптида. Чунки 7 число куними Термизда кураш бўйича мусобақа бўлиши керак, шунга президент боради, ўша президентнинг олдида ҳоким юзини ëруғ қилиб олмоқчида. Жуда катта приписка (қўшиб ёзиш) кетаяптида ҳозир. Далада умуман пахта йўқ. Фақатгина ғўзапоя қолган,- дейди Озодлик манбаси.
Ўзб. турмаларида Андижондаги 2005й.13 Май Намойиш қатнашчиларини жисмонан йўқ қилиш давом этмоқда Мустақил Инсон Ҳуқуқлари Ҳимоячиларининг Ташаббус Гуруҳига келиб тушган маълумотларга қараганда 21 сентябрда яна бир Андижон Намойиши қатнашчиси Равшан Отабоевнинг жасади Тоштурманинг Сангородидан уйига келтирилган. Уни тўпка сили касали ва қийноқлардан жон таслим қилгани айтилмоқда.
У 13 Май Андижондааги намойиш ўқ еб Андижон касаалхонасига тушган ва шундан сўнг 5 декабрга келиб уни “Қотиллик”, “Терроризм”, Ўзб.Конституциясига таҳдид қилиш” каби уйдирма айблар билан айблаб Тошкент вилояти суди томонидан 14 йиллик қамоқ жазосига ҳукм қилишган эди. Хабарларга қараганда ўша машъум қатағондан сўнг 465 одам қамоққа олинган. Тергов ишлари МХХ, ИИВ ва прокуратура томонидан Тошкент вилоятида , ёпиқ шаклда олиб борилган. У ерда қай даражада қийноқлар қўлланилган ва 465 одамни қанчалик таҳқирлаганланини тасаввур қилиш жуда ҳам оғир. Аммо уларни қаттиқ қойноқларга солингани аниқдир.
Уларга қарши турли туман 12дан ортиқ оғир жиноий ишлар очилган ва ҳаммалари 12 йилдан 20 йилгача қамоқ жазоларига ҳукм қилинган эдилар. Бу бегуноҳ инсонларнинг қанчалари ҳозир ҳаётда эканлигини ёлғиз Аллоҳ таоло билади.Аммо ҳар йили улардан 20..30таси жон таслим қилаётгани, 230дан ошиқ Андижон маҳбуслари оғир касалликларга мубтало қилингани аниқланган.
Бу жиноятлари учун Ислом Каримов режими ва унинг жаллод малайлари албатта жавоб беражаклар!
Ўзбекистон расмийлари, аҳолининг катта қисми далада бўлса, имомлар бўш қолган масжидларда бекорчилик қилмасин, деган кўринади. 03.10.2011 Меҳрибон Имомлар далада пахта териш билан биргаликда, теримга чиқмаган ўқувчиларни далага чиқишга даъват ҳам қилмоқда.
Ҳамма имом пахтада!
Бу йилги пахта мавсумида Ўзбекистон имомлари илк бор пахта теримига жалб қилиндилар.
Ўзбекистон мусулмонлар идорасининг жойлардаги бўлимларидан олинган маълумотга кўра, пахта мавсумида имомлар зиммасига бирданига тўртта масъулиятли вазифа юклатилган.
Биринчидан, имомлар далада пахта териб, Ўзбекистоннинг кўп тонналик хирмонига ўз ҳиссаларини қўшадилар.
Иккинчидан, пахта теримига чиқмаган ўқувчи-талабалар, ишчи-хизматчилар, маҳалла аҳли орасида тушунтириш ишлари олиб бориб, уларни пахта теримига даъват қиладилар.
Тўртинчи шарафли вазифа ўлароқ эса, кам таъминланган оилалардан бўлган теримчиларни моддий рағбатлантириш ҳам маҳаллий имомлар зиммасига юклатилди.
Озодлик Ўзбекистонинг турли ҳудудларидаги масжидлар билан боғланганида, барчасидан бир хил - ҳамма пахтада деган жавобни олди.
Имомлар - теримчи!
Жиззахдаги Қўшчинор масжиди имомларидан бири кўрага - тақсир исмини ошкор қилмади - вилоятдаги 171 та масжиднинг имомлари ва масжидда фаолият кўрсатувчи бошқа диндорлар бир кунда ўртача 20 тоннадан пахта тераяптилар.
- Вилоят бўйича 171 та масжидимиз бўлса, ҳаммаси ҳар кунига 40-50 та одам чиқараяпти. Ҳар битта туман ўртача 5-6 тонна бераяпти. Масалан, Жиззах туманида кўп. Бошқа туманларда камроқ. Ўшанга ўртача қилиб айтадиган бўлсам, тахминан 15-16-20 тоннагача тераяпти бир кунда. Ўзимиз ҳам кеча чиқиб келдик.Мен ўзим 35 кило тердим. Норма берилмаган. Ёши ўтган, қарироқ имомларимиз 20-30 атрофида тераяпти,- деди Қўшчинор масжиди имоми.
Имомлар - даъватчи!
Турли вилоятлардаги масжидлардан олинган маълумотларга кўра, пахта мавсумида имомлардан кўпроқ ташвиқот-тарғибот ишларида фойдаланилмоқда.
Қўшчинор масжиди имомига кўра, имомларнинг сўзларига одамлар орасида ишонч кучли бўлгани учун, улар пахтага чиқмаётганларни теримга давъат қилиш ишларига жалб қилинган.
- Мактаб, коллежларнинг чиқмаган болалари борку. Ўшаларнинг уйига бориб чиқишга жалб этаяпмиз. Тушунтириш ишлари олиб бораяпмиз. Иложини қилган жойимизда, пахтага чиқаяпти мактаб болалари ҳам. Мен ўзим, ëрдамчиларимиз билан ҳар куни чиқиб, маҳалларда уйма-уй кириб пахтага чиқмаганларни чиқариб кейин ишга келаяпмиз,- деди Қўшчинор масжиди имоми.
Имомлар - тиловатчи!
Навоийдаги "Қосим шайҳ" масжиди имомларидан бири, бу киши ҳам ўзларини таништирмадилар, вилоят имомлари кўпроқ пахта терими пайтида тиловат ва дуо ўқиш билан машғул бўляпти, деди.
- Диний идорадан кўрсатма беришди, ҳашарчилардан хабар олиб, пахтани ҳосилнинг ҳақларига, деҳқонлар, фермерларнинг ҳақларига дуолар қилинглар, деб топширди. Доимий биздан талаб қилинаëтгани йўқ. Шунча теринглар, нимага термадинглар, деган гап бизларга бўлгани йўқ. Борамиз, ëши улуғ отахон, ҳожи боболар билан бирга фермер хўжаликларига бораяпмиз. Ҳожи боболар 2-3 та қовун-тарвуз олиб бериб, фермерларнинг далалари бошида тиловат қилиб, дуолар қилиб, ҳосилнинг ҳаққига барака тилаяпмиз. “Хизмат қилаëтганларнинг боши омонда бўлсин. Офат шикаст етмасин” деб дуолар қилиб қайтаяпмиз,- деди "Қосим шайҳ" масжиди имоми.
Имомлар - рағбатлантирувчи!
Жорий йил пахта мавсумида имомлар ўзларининг саҳоватпешалигини ҳам намойиш қилмоқдалар.
Жиззахдаги Қўшчинор масжиди имомига кўра, улар илғор теримчиларни моддий рағбатлантириш билан ҳам шуғулланмоқдалар.
- Ҳар битта яхши терган теримчилар ëки кам таъминланган теримчиларга гилам ва шунга ўхшаган қимматбаҳо совғалар берилаяпти. Ўзбекистон мусулмонлар идорасининг Жиззахдаги вакиллиги ташаббуси билан бўлаяпти бу. Вакиллик томонидан айтаяпмиз туманларга. Совғалар бўйича Жиззах тумани, бошқа туманларнинг ҳисоботларини берганмиз ҳокимиятга, бошқа жойга,- деди Қўшчинор масжиди имоми.
Бу йилги пахта мавсумида, дарҳақиқат жамиятнинг барча қатламлари бир ёқадан бош чиқариб, аниқроғи, бошлари бир ёқадан чиқарилиб, "оқ олтинни" нест-нобуд қилмасдан териб олишга аҳд қилинган кўринади.
Ўзбекистон: янги қонун маҳбусларнинг аҳволини яхшилайдими?
Президент Ислом Каримов маҳбуслар ва гумондорларнинг ҳуқуқларига доир янги қонунни имзолаган.
Қонун ҳар қандай қийноқ ва бошқа турдаги ноинсоний муомалани тақиқлайди ва маҳбусларнинг ҳуқуқларини батафсил баён қилади.
Шу йилнинг июлида парламентнинг қуйи палатаси томонидан қабул қилинган қонун 26 август куни Сенат тарафидан маъқулланган эди.
Янги қонунда, шунингдек, ҳибсда ушлаб турилган шахс, унинг жиноят содир этгани қонунда белгиланган тартибда исботланмагунича ва маҳкама ҳукми билан тасдиқланмагунича, айбсиз ҳисобланиши таъкидланади.
Диний ва сиёсий маҳбусларга қарши қийноқлар энг юқори даражада маъқулланган
Сурат Икромов, ҳуқуқ ҳимоячиси
Ўзбекистон дунёдаги инсон ҳуқуқларининг аҳволи энг аянчли бўлган давлатлардан бири.
Инсон ҳуқуқлари ташкилотлари ҳамда БМТнинг махсус маърузачиси милиция ва хавфсизлик кучлари маҳбуслар ва маҳкумларни мунтазам қийноққа тутишини айтишган. Қоғоздаги ва амалдаги ҳуқуқлар
Янги қонунда маҳбусларнинг ҳуқуқлари батафсил баён қилинган.
Жумладан, маҳбус ўз ҳуқуқ ва эркинликлари, ҳибсхона тартиби, ушлаб туриш қоидалари ва шикоят, аризалар ёзиш ҳуқуқига эга.
Шунингдек, ҳибсхона нозирлари ва бошқа мулозимларининг шахсий қабулига кириш, ёзишмалар олиб бориш, шахсий хавфсизлик, ҳимоячи ва яқинлари билан кўришиш, бепул озиқ-овқат ва дори-дармонлар олиш, кунда саккиз соатлик уйқу ва камида бир соат сайр, қамоқхона ходимлари томонидан яхши муомала, адабиётлар, жумладан, диний адабиётлар ва ибодатларни адо этиш сингари ҳуқуқлар.
Ўзбекистон қонунчилигида маҳбусларнинг ҳуқуқларига биринчи марта эътибор қаратилаётгани йўқ.
Ўзбекистон Қийноқларга қарши БМТ Конвенциясини имзолаган ва бу борада махсус дастур ҳам қабул қилган.
Бундан ташқари, Жиноий Процессуал Кодекс қийноқ ва бошқа турдаги ноинсоний муомалани тақиқлайди ва руҳий ёки жисмоний босим остида олинган далилларни кучга эга эмас, деб ҳисоблайди.
Норасмий Ўзбекистон Инсон ҳуқуқлари ҳимоячилари ташаббус гуруҳи раҳбари Сурат Икромовнинг айтишича, муаммо қонунларнинг ижросида.
"Ҳар бир маҳкаманинг очилишида судя айбланувчидан қийноққа тутилиб-тутилмаганини сўрайди. Ҳатто сўрамаган ҳолатларда ҳам айбланувчилар кўпинча қийноққа солинганликларини айтишади ва баъзилари баданларидаги қийноқ изларини ҳам кўрсатадилар. Аммо на судя ва на прокурор буни инобатга олмайди", - дейди Сурат Икромов.
"Бунга ўхшаган қонунларнинг қабул қилинаётганига қарамай, қийноқлар натижасида вафот этганларнинг сони камаймаяпти", - дейди ҳуқуқ ҳимоячиси.
Унинг ишонишича, муаммонинг илдизи Ўзбекистонда қарор топган тизимда.
"Бу сиёсий масала. Диний ва сиёсий маҳбусларга қарши қийноқлар энг юқори даражада маъқулланган",
Бундан 20 йил муқаддам Ўзбекистон Олий Кенгаши сессиясида президент Каримовни кескин танқид қилган собиқ депутат Шуҳрат Нусратов ўтган ҳафтанинг охрида ҳибсга олинган.
Собиқ иттифоқ даврида Тошкент шаҳридаги Куйбишев тумани партия комитетининг биринчи котиби лавозимида ишлаган Шуҳрат Нусратовнинг қайси айбловлар билан қамоққа олингани ҳозирча маълум эмас.
Норасмий манбаларга кўра, Шуҳрат Нусратов сиёсатдан узоқлашганидан сўнг тадбиркорлик билан шуғулланган. Унинг ҳибсга олинишига бизнесидаги фаолияти ҳам сабаб бўлиши мумкинлиги айтилмоқда.
Шуҳрат Нусратов Куйбишев туман партия қўмитасининг биринчи котиби бўлиб ишлаган пайтда у билан бирга ишлаган ва уни яқиндан билган манбанинг Озодликка айтишича, собиқ депутатнинг қамоққа олинишига президент Каримовнинг унга нисбатан сақлаган кин-адовати ҳам сабаб бўлган бўлиши мумкин.
- Хорижий радиоларда ва интернет сайтларида мустақилликнинг 20 йиллиги муносабати билан бундан 20 йил аввал бўлиб ўтган воқеалар кенг ёритилди. Жумладан Шуҳрат Нусратовнинг 1991 йил Ўзбекистон Олий Кенгашининг 11-чақириқ навбатдан ташқари 7-сессиясида президент Каримовнинг диктатурасига қарши айтган гаплари ҳам берилди. Назаримда бу гаплар президентга етиб борган бўлса керак ва унинг эски адовати қўзғаб, бу ҳали ҳам тирик юрибдими, деб бу хабарни етказганларга столни муштлаб гапирган бўлса керак,- дейди исми сир сақланишини сўраган манба.
Суҳбатдошимизга кўра, ўша йилларда Шуҳрат Нусратов Ўзбекистон Министрлар Советининг раиси Шукрулло Мирсаидов командасида бўлган.
Шуҳрат Нусратов 1991 йилда Ўзбекистон Олий Кенгашининг 7-сессиясида Миллий хавфсизлик хизматини шахсан президентга бўйсундириш ҳақидаги Ислом Каримовнинг “Ўзбекистон Миллий хавфсизлик хизмати ташкил қилиш тўғрисида” ги фармонига қарши гапирган эди:
- Биринчиси - Ўзбекистон президентининг 1991 йил 26 сентябр кунги “Ўзбекистон Миллий хавфсизлик хизмати ташкил қилиш тўғрисида”ги фармони¸ хусусан бу хизматни Олий кенгашни четлаб ўтиб, шахсан президентга бўйсундириш ҳақидаги қисмини халққа қарши, демократияга қарши¸ конституцияга қарши¸ диктатурага элтувчи фармон сифатида бекор қилиш. Бу фармонннинг иккинчи моддасини ўқиб бераман: “Ўзбекистон Миллий хавфсизлик хизмати ташкил этилсин ва унинг фаолияти президентга бўйсундирилсин”. Бунақа қоида дунëнинг бирор демократик давлатида йўқ¸ ҳатто дунëнинг бирор тоталитар ва бирор диктатор мамлакатида ҳам хавфсизлик хизмати расман, қоғозда битта одамга бўйсундирилган эмас!
Ўртоқлар, бу фармон билан мамлакатнинг разведка, контрразведка идоралари барча техник асослари ва барча эски ишлари билан бирга олий халқ вакиллик идораси назоратидан чиқарилиб, фақат бир одам қўлига топширилмоқда! Бу ақл бовар қилмас иш! Бунга йўл қўйиб бўлмайди, ўртоқлар! Бунга йўл қўйсак, бизни 37-йиллар тақдири кутмоқда, бунинг узоқ муддатли оқибатларини бугун ҳатто башорат қилиш ҳам мумкин эмас. Айниқса, президентимизнинг бошвоқсиз табиатини инобатга олсак, бунинг оқибатларини тасаввур қилиш ҳам қийин!”- деган эди Шуҳрат Нусратов.
Шуҳрат Нусратовни яқиндан билган Тошкентдаги бошқа бир манбанинг айтишича, айни пайтда унинг қўл телефони ва уй телефонлари ўчирилган. Унинг яқинлари билан алоқага киришиш имкони бўлмаяпти. Манбага кўра, Шуҳрат Нусратов Ўзбекистон миллий хавфсизлик хизмати томонидан ҳибсга олинган бўлиши мумкин. ozodlik.org
Message edited by Saodat - Juma, 07-Okt-2011, 17:40
Қашқадарё вилояти Чироқчи туманидаги 24-мактабнинг 7-синф ўқувчиси, 13 ёшли Баҳодир Пардаев 24 сентябр куни пахта теримидан қайтаётиб, автоҳалокатга учради.
Бу ҳақда Озодликка хабар қилган Баҳодирнинг отаси Адҳам Пардаевга кўра, ўғли 13 кундан буён ҳушсиз ётибди.
- Пахтага ўқитувчилари олиб чиққан. Ноқонуний олиб чиққан. Директор, селсоветнинг раислари келиб айтиб, пахтага олиб чиққан. Мактаб директорига келиб, приказ қилиб олиб чиққан. Шахсий машинасида олиб чиқиб, буларни пахта тердириб, обедда қўйиб юборган. Катта централний йўлда болалар кетаëтганда орқасидан машина келиб урган. Матиз машинаси. Фақат бизнинг ўғил Баҳодирни уриб кетган машина. Кейин булар болницага олиб борган. 24 сентябрда бўлган бу воқеа. Шундан бери бола ўзини билмайди. Мияда қон қотган деб айтишаяпти. Баҳодирнинг соғлиғи ёмон. Болницага ëтгандан бери шу аҳвол. Ўзгариш йўқ. Комада ëтибди,- деди Адҳам Пардаев.
Лекин мактаб директори Баҳодир бахтсиз тасодиф қурбони бўлган, деб ҳисоблайди. Унга кўра, ўша куни мактаб ўқувчилари ҳашар учун фақат бир кунга пахтага олиб чиқилган.
- Бу бахтсиз тасодиф. Бундай бўлишини ҳеч ким хоҳлагани йўқ. Масалан, мен ҳам хоҳлаганим йўқ. Бизларда йиғилишларда “ëрдам беринглар, ўқитувчи, ўқувчилар ҳашарчи сифатида ëрдам беринглар” дегани учун бизлар ҳашар сифатида олиб чиққан эдик. Бир кун ҳашарга деб олиб чиққан эдик биз. Шанба, якшанба куни теримчиларга ëрдамчи сифатида олиб чиққан эдик. Ҳеч ким мажбурлагани йўқ пахтага чиқинглар деб. Об-ҳаво ўзгариб кетаëтганлиги сабабли қор-ëмғирга қолмасин, йиғиштириб олайлик деб ëрдам беришга чиққан эдик. Пахта ҳаммамизнинг бойлигимизку,- деди мактаб директори Гўзал Мустафоева.
Бу воқеани ўрганаётган қаршилик ҳуқуқ фаоли Гулшан Қораева эса, 13 ёшли Баҳодир давлатнинг пахта сиёсати қурбони бўлган деб ҳисоблайди.
- Мени ҳозир Пардаевнинг ота-онаси билан биргаликда болницага бордим. Баҳодир ётган 9-палатасига кирдим. Болани кўрдим. Бола жуда ҳам аҳволи оғир, комада ëтибди. Нима учун бизларнинг болалар пахта учун қурбон бўлиб, ногирон бўлиб қолиши керак? Нима учун болалар пахтага чиқарилади? Ҳозир бу боланинг комадан чиқиши, 100 фоиз аввалги ҳолатига келиши номаълум. Бундайлар сони минглаб бўлиши мумкин. Болаларни умуман пахтага чиқармаслик керак. Мана ҳозир суриштирув олиб бораяпман. 5-синфдан юқори, бир хил туманларда 7-синфдан юқорилар чиқаяпти. Бунақа кетишда кўза кунда эмас кунида синиши мумкин. Нима учун одамларнинг соғлом боласи пахта учун ногирон бўлиши керак. Ҳукуматнинг ўзи ҳам бир ўйлаб кўриши керак,- дейди Гулшан Қораева. ozodlik.org
27 ёшли Фаррух Соипов куни кеча озод бўлди ва актёрга яқин манбаларнинг Озодликка маълум қилишича, унинг 10 октябрга белгиланган тўйи 17 октябрга кўчирилган.
Ёш киноактёрнинг ҳибсга олингани ҳақида бир ҳафта муқаддам ўзбек шоу бизнеси ҳақида хабарларни бериб борувчи веб-сайтлар хабар тарқатган эди.
Хабарларда актёрнинг нега ҳибсга олингани айтилмаган эди.
Хусусан, Uznews.com сайти актёрнинг "Ўзбеккино" миллий агентлиги биносида ҳибсга олингани ҳақида ёзган эди.
Агентлик ходимлари бу ахборотни рад этди, аммо Соиповнинг куни кеча ҳибсдан озод қилингани ҳақидаги хабарни тасдиқлар экан, ходимлардан бири ҳибс сабаблари уларга номаълум эканини айтди.
- Сабабини билмайман. Кечамикин, ўтган куникимин озод қилинди, менимча. Ҳамма бизга қўнғироқ қилиб, сизлардан олиб кетишибди, деб сўраяпти. Мен айтдим уларга, интернетда ҳар хил нарсаларни ёзаверишадида, бўлмаган гап, деб, - деди агентликнинг ўзини таништирмаган ходими.
Бироқ, Фаррух Соипов билан ҳамкорликда ишлайдиган ёш ижодкорлардан бирининг микрофонсиз суҳбатда Озодликка айтишича, ҳибсга олиш сабаби тушунмовчилик билан боғлиқдир.
- Шу кимдир, анув радикал гуруҳлардан бўлган биттаси "шу Фаррухниям танийман", деган экан шекилли. Энди Фаррух таниқли одам, уни танимайдиган одамнинг ўзи йўқ. Шунга кўра уни чақиришди. Лекин ҳурматини қилиб чақиришди, гаплашишди ва ҳаммаси ҳал бўлди. Бугун ҳам кўришдим, яхши юрибди, - дейди исми сир қолиши шарти билан Озодликка сўзлаган ижодкорлардан бири.
Бир неча вебсайтларда Соиповнинг бир ҳафтага ҳибс қилингани айтилган эди. Суҳбатдошимиз бу хабарни инкор қилди.
- Эээ, унақа бир ҳафта ушлади, деган гаплар ёлғон. Энди машҳур одам ҳақида ҳар хил нарсаларни гапиришаверадида. Шу чақиришди, сўроқ қилишди.
Озодлик: Қанчадир муддат ушлаб туришдими ҳибсда?
- Ҳеч қанча ушлашгани йўқ. Ҳурматини жойига қўйиб гаплашишди ва қўйворишди. Бу ерда ортиқча гапларга ҳожат йўқ, - дейди ёш киноижодкорлардан бири.
Фаррух Соиповга яқин ижодкор кузатувларига кўра, Фаррухнинг ҳеч қандай диний ёки радикал оқимлар ва умуман, мутаассиб тоифаларга алоқаси йўқ.
27 ёшга кирган актёр Фаррух Соиповнинг шу йил 10 октябрга тўйи белгилангани ва шу воқеа сабаб тўйи қолдирилгани айтилган эди.
- Ҳозир Фаррух тўй ҳаракати билан юрибди. Тўйи қолдирилгани йўқ. 17 октябр куни бўлиб ўтади. Ҳаммаси жойида, унинг кайфияти ҳам жуда яхши, - дейди ўзбекистонлик киноижодкор.
Шу йил октбяр ойида Фаррух Сиоповнинг ўзи режиссёрлик қилган "Нафс" филмининг премераси бўлиб ўтиши кутилаётган эди.
- Премера ҳам бўлади. Фаррух истеъдодли йигит. Бу бўлган воқеалар унинг ижодига асло таъсир қилгани йўқ, - деди актёр билан ҳамкорликда ишлайдиган таниқли ижодкорлардан бири исми сир қолиши шарти билан Озодликка.
Тошкентда туғилган Фаррух Соиповнинг асл касби ҳуқуқшуносдир. У 2005 йилда Тошкент Давлат юридик институтини тамомлаган.
Аммо, 2003 йилдан бошлаб кинофилмларда суратга тушишни бошлаган эди. Унинг 2007 йилда Ню Йорк киноакадемиясини тамомлагани ҳам айтилади.
Ҳозирга келиб Фаррух Соипов Ўзбекистондаги таниқли ёш актёрлардан бирига айланган.
Шунингдек, у диний-радикал мотивларда айбланган шахсларга алоқадорликда гумон қилиниб, сўроққа чақирилган илк ёш акётлардан бири бўлмоқда. ozodlik.org
Message edited by Saodat - Seshanba, 11-Okt-2011, 06:31
дейди Самарқанд вилоятининг Қўшработ туманидан қўнғироқ қилган 32 ёшли Аслиддин Ўзбекистондаги ишсизлик муаммоси ҳақида гапирар экан.
- “Хорижга чиқмасдан ишласа бўлади” деганга ўзимнинг фикримни билдирмоқчи эдим. Ўзбекистонда иш топса бўлади, лекин арзимаган маошга топса бўлади. Мана хорижда юрганлар деб 6 миллиондан кишидан ортиқ маълумот бор-да. Агар 6 миллиондан ортиқ киши Ўзбекистонга қайтиб келадиган бўлса, сирдарëлик акамизми-укамизнинг мотопиласини ишлатишга умуман ҳожат қолмайди. Унинг ўрнига қўлида болта билан ўтинни қилиб берадиганлар чиқади. Иш кучи умуман арзон бўлиб кетади. Шуларни ўйламасдан гапирди. Бундан ташқари, Ўзбекистонда моддий томондан таъминлаш қийин аҳволга тушиб қолаяпти. Озиқ-овқат етишмаслиги юзага келади.
Озодлик: Мана ўтган шанба куни яна бир тингловчимиз айтдики, “Биздан кетганлар бекор Ўзбекистонни ëмонлайвермасин. Бизда иш бор. Мана мен деҳқонман. Деҳқончилик қилиб, яхши яшаяпман” деди. Деҳқончилик қилиб яшаш мумкинми?
Озодлик: Сиз ҳам қишлоқда яшасангиз, атрофингизда мана фермер хўжаликлари бор. Деҳқон бўлиб, оддий фермерга ишчи бўлиб ëлланиб яхши яшаш мумкинми?
- Яшаш мумкин, лекин ўшанда ҳам қандайдир қинғир йўллар билан яшаш мумкин-да. Давлатга топшириладиган маҳсулотнинг ўрнига бошқа маҳсулот экиб туриб, шунинг орқасидан бойиш мумкин.
Озодлик: Нима иш қиласиз?
- Тракторчи эдим. Ҳозир бекорчиман.
Озодлик: Тракторчиларга иш йўқми?
- Трактор йўқ-да.
Озодлик: Ҳожибой “тракторчилар ўқитувчилардан зўр бўлиб кетди” деган эдию.
- Ҳаммасиям эмас. Кимда техника бўлса, ўшалар бир нав, - дейди Самарқанд вилоятининг Қўшработ туманидан қўнғироқ қилган 32 ёшли Аслиддин.
дейди исмини ошкор қилмаган фарғоналик тингловчи, “Фуқароларнинг давлат пенсия таъминоти тўғрисида”ги Ўзбекистон қонунига ўзгартишлар киритилишига муносабат билдирар экан.
- Ўтган йил Европада дам олганимда, люксембурглик иккита қарияни кўриб қолдим гостиницада. Эски рус иммигрантларидан бири экан. Русчани чала-чулпа гаплашишаяптию, лекин гаплашишаяпти. Кампир 60 дан ўтган, эри 70 дан ўтган. Улар нафақаси бўйича нолимади. Ижарага машина олишибди. Бир йилда икки марта дам олишар экан. Нафақалари ўзларига етаркан. Ҳатто невараларига ҳам ëрдам беришаркан. Ҳалиги чол-кампирга ҳавас қилдим. Бардам-бақувват, соғлиқлари яхши. Бизда ҳам шундай бўлишини хоҳлардим-да. Энг кам пенсия нафақаси 111 минг сўм экан. Ҳар бир давлатда ўзининг пули муомалага чиқарилган. Ҳар бир давлатнинг энг катта купюрасига қассобхонада маълум миқдорда гўшт беради. Европа мамлакатларида 25-30 кило гўшт беради, масалан. Ўзбекистоннинг энг катта купюраси 1000 сўмлик. Қассобхонага боринг. 160 грамм гўшт оласиз, - дейди фарғоналик суҳбатдош.
“Украинада ҳам айғоқчилар кўп”
дейди диний таъқиб боис Ўзбекистондан Киевга қочиб келган Абдураҳмон.
- Ўзбекистонга бериш хавфи бор, дейди. Бу ерда ҳақиқатан Ўзбекистоннинг айғоқчилари кўп. Ўзимиз ҳам гувоҳи бўлиб турибмиз. Лекин ҳозирча бергани йўқ. Мачитга борсак ҳам кўп гаплар эшитаяпмиз. Ҳақиқатан айғоқчиси кўп.
Озодлик: Сиз айғоқчилар кўп, деяпсиз. Қанақа қилиб биласиз уни?
- Чунки келади-да “Сиз фалочаев фалонча, фалон ерда турасиз” дейди. Очиқчасига биз ҳақимизда маълумотни кўп билади. Мисол учун, иккита ўзбек гаплашиб ўтирса масжидда, ëнига келиб, гап пойлашга ҳаракат қилади. Эҳтиëткорлик қилиб таҳоратхон залига чиқса, таҳорат олгандай қилиб таҳоратхонага кираяпти. Таҳорат оладиган бўлса, ҳеч бўлмаса, беш минутча кетиши керак-да. Таҳоратхонага кириб орқасидан борганини кўриб, таҳоратхонадан қайтиб келса, орадан икки минут ўтмай, яна келиб туриб гап пойлашга ҳаракат қилади.
- Украинада қолишлик бизлар учун катта хавф туғдириб турибди. Бизларни қидирувга бериб юборган.
Озодлик: Қўпол савол берайми? Террористмисизлар?
- (кулиб) Террорист бу нима дегани? Террорист деб оладиган бўлсак, жамиятда бузғунчилик қиладиган жуда ëмон одамлар тушунилади. Ислом дини унақа нарсага буюрмайди ҳеч қачон. Улар Ўзбекистоннинг сиëсатига тўғри келмайдиган нарсаларни эшитганингиз учун ëки китобларни ўқиганингиз учун сизни қидирувга беради. Ўзи Ўзбекистон сиëсати шундай-ку. Ислом динига жуда қаттиқ. Мана, мисол учун, Абдували қори акани танийсизлар. 1995 йил ўғирланган киши. Мана шу кишининг барча маърузаси эмас, битта маърузаси билан ушласа ҳам қамалади одам. 6-7 йилга қамаб юбораверади. То пайғамбар алайҳиссаломдан ҳақ гапни гапириб келганлар зиëн кўрган одамлар тарафидан. Қиëматгача шундай бўлади, - дейди Ўзбекистондан Киевга қочиб келган Абдураҳмон.
“Москва полицияси жуда бездириб юборди”
дейди Москвадан скайп орқали боғланган қирғизистонлик Фарҳод Усмонов.
- Мен ўзим Қирғизистонданман. Россия фуқаролигини олганман. Тожикистонлик, ўзбекистонлик болалар билан яшаймиз. Москва шаҳри Митише районида ишлайман. Ëнимдаги болаларни милициялар умуман безитиб юборди-да. Эрта билан ишга кетаяптими - ушлайди. Олиб бориб ишлатади. Соат 7 дан 8 гача йўлда туради. Документ бўлса-бўлмаса ушлайди. Масалан, буларни ишлаëтган жойида ушласа, иш берувчисига жалоба қилса бўлади, тўғрими? Кўчада кетаëтган оддий одамни ушлаб туриб, пропискаси бўлса, иш жойини сўрайди. Унга, масалан, ҳаққи йўқ. Тўхтатиб, “патентинг қани, разрешение на работу қани?” дейди. Мен билан бирга кетаëтган болаларни ушлаганида “Қанақа разрешение на работу? Сен буни ишлаëтган жойида ушламаган бўлсанг, сен қаердан биласан?” десам, “Йўқ, олиб кетаман, акт тузаман, протокол қиламан” дейди. Олиб бориб, милицияхонасини тозалатади, ишлатади, пули бўлса пулини олади, - дейди Фарҳод Усмонов.
“Сирдарëда рўмол ўраган аëл суд томонидан жазоланди” деб хабар тарқатди 12 октябр куни “Эзгулик” жамияти.
“Эзгулик” баëнотида айтилишича¸ Сирдарё вилояти Бахт шаҳар Ғалаба кўчаси 14/2-уйда рўйхатдан ўтган Манзура Каттахўжаева оқ рўмолни томоғининг тагидан боғлаб юргани учун Жиноят ишлари бўйича Сирдарё тумани суди томонидан энг кам маош миқдорининг 4 баравари – 286 минг сўм миқдоридаги жаримага тортилган.
“Шу йилнинг 7 октябрида ҳарбий дала судларига хос тезкорлик билан кўрилган маъмурий ҳуқуқбузарлик иши Ўзбекистон Республикаси Маъмурий Жавобгарлик тўғрисидаги Кодекснинг 184-моддаси 1-қисми билан малакаланган - фуқаро жамоат жойларида ибодат либосларида юргани учун жазоланган”¸ дейилади баëнотда.
“Мен 10 йилдан бери ҳам саломатлигим боис¸ ҳам ўзбек анъаналаридан келиб чиқиб¸ оқ¸ мовий ëки сариқ кичик рўмолларни томоғим билан қўшиб¸ қаттиқ боғлаб юраман. Кўпинча шим кийиб¸ устидан қора плаш кийиб юраман¸ мени кўрсангиз устимдагининг ибодат кийими эмаслигига ўзингиз ҳам ишонасиз”¸ дейди Озодлик билан суҳбатлашган Манзура Каттахўжаева.
Ўзбекистонда аëлларнинг рўмолни бу шаклда ўрашига¸ ҳозирча расмий рухсат бор.... - Маҳалладан сўради¸ маҳалла шундай ëзиб берди, деган гапни қилишди. Кейин телефон орқали чақиришди. Мен тўғрима- тўғри кириб боравердим милицияхонасига рўмолимда. “Бу юришингиз тўғри келмайди” дейишди. Суд биносига чақиртиришди. Судя чақириб, бурчакка турғиздириб, “Энди бошяланг юринг. Ўраманг иложи бўлса. Нима керак сизга шунақа муаммолар?” деб гапирди. Мен юра олмайман. Томоқдан бўғиб ўраяпман. Агар бетларимни тўсиб олсам, катта рўмолларни осилтириб олсам, “Нимага сиз халқдан ажралиб турибсиз?” деса бўлар эди. Ўзбек аëллари доимий рўмолда юрганку. Оналаримиз, момоларимиз юрганку!дейди Озодлик билан суҳбатда сирдарëлик 40 яшар аëл.
Тўрт боламни ўзим ниҳоятда қийинчилик билан катта қилаяпман¸ топганим уларнинг усти-бошига етмайди¸ энди кичик бир рўмолим учун шунча жарима тўлашим керакми¸ деб эзилади сирдарëлик касалаванд аëл.
- Бўйнимга шунча пулни қўйишди. “Шароитим етмайди. Ҳозир тўлай олмайман” десам, “10 куннинг ичида тўланг¸ барибир тўлашингиз керак. Биз ҳеч нарсани билмаймиз. Давлатнинг қонуни ¸ бажаришингиз керак”¸ деб айтди¸ дейди Манзура Каттахўжаева.
Рўмолни бундай ўрашга эса¸ рухсат йўқ. “Эзгулик” жамияти фаоллари¸ қолаверса Ўзбекистондаги бошқа ҳуқуқ фаоллари ва мусулмон аëллари бир неча йилдан бери ҳукумат Ўзбекистон Республикаси Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги Кодекснинг 184-моддаси 1-қисмига биноан¸ рўмолни бўйни билан қўшиб ўраган аëлларга босим қилаëтгани ҳақида гапириб келаяпти. Аммо Манзура Каттахўжаева ҳозирча рўмол ўрагани учун суд қилиниб¸ жавобгарликка тортилган аëлларнинг Озодликка маълум бўлган биринчисидир.
Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги Кодекснинг 1841-моддасида белгиланишича:” Фуқароларнинг жамоат жойларида ибодат либосларида юриши Ўзбекистон Республикаси фуқароларининг (диний ташкилотларнинг хизматидагилар бундан мустасно) жамоат жойларида ибодат либосларида юришлари — энг кам иш ҳақининг беш бараваридан ўн бараваригача миқдорда жарима солишга ёки ўн беш суткагача муддатга маъмурий қамоққа олишга сабаб бўлади”.
Франция ва Белгия каби мусулмон бўлмаган жамиятларда хотин-қизларнинг юзни бутунлай тўсиб юрувчи ниқоб кийишни тақиқлагани халқаро майдонда катта шов-шувга сабаб бўлган ҳолда¸ 90 фоиздан кўпроқ аҳолиси ислом динига мансуб бўлган Ўзбекистонда хотин-қизларнинг анъанавий рўмол ўрашининг ҳам тақиқланиши жамият томонидан очиқ қаршиликка учрамади.
Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги Кодекснинг 1841-моддаси бўйича жазоланадиган “ибодат либоси”га аниқ расмий изоҳ берилмагани эса эндиликда исталган расмийнинг рўмол ўраган исталган аëл жавобгарликка тортиши¸ ундан расмий ëхуд норасмий асос билан пул ундиришига эшик очмоқда.
Мусулмонлар жамияти учун жамоатчилик олдига чиқиш мумкин бўлмаган ибодат либосининг қандайлиги ҳақида Ўзбекистон мусулмонлари идорасининг Фатво бўлими раҳбари шайх Абдулазиз Мансурнинг 2010 йил ëзида Озодликка билдиришича¸ хеч қандай фатво берилмаган:
- Қуръони Каримда ҳам шундай оят бор - Нур сурасининг 31-оятида Оллоҳ таоло айтадики¸ “Бошларингиздаги рўмолингиз билан кўкрагингизни ҳам тўсиб олинг” деган маънода оят бор. Шу оятнинг шарҳида ўша пайтдаги араб аëллари бошида рўмол бўлса ҳам кўкраклари очиқ юрган экан. Кўкраги кенг бўлиб аврат жойлари кўринганлиги учун ўша рўмолларингизни фақат бошингизда эмас кўкрагингизни ҳам ëпиб олинг деган оят бор. Бу деган сўз¸ кўкракни ëпиш¸ албатта¸ бошдаги рўмол билан бўлиши шарт эмас. Кўйлак билан¸ эркакларнинг кўйлагига ўхшаган нима билан ҳам кўкракни томоққача ëпиш мумкин. Шунинг учун рўмолини бошидан олиб келиб пастга тушириб¸ қулоғини ҳам ëпиб туриб орқага ўраса ва томоқ томони кўйлак билан ëпилса¸ мана шу ҳам ҳижобга ҳам ўтаверади¸ миллий кийимга ҳам ўтаверади. Шариатимизда “ëпилсин¸ ëпиб юрсин” деган жойини ëпган бўлади. Аëл киши аврат жойларини ëпиб юриши буюрилган, деган эди Ўзбекистон мусулмонлари идораси Фатво бўлими бошлиғи шайх Абдулазиз Мансур 2010 йилнинг 23 июл куни Озодлик мухбири билан суҳбатда.
Диний қўмита бундай фатвони ҳозирга қадар чиқармаган¸ расмийлар ҳам диний либоснинг аниқ тушунчасини белгилаб бермаган бир кезда¸ сирдарëлик Манзуда Каттахўжаева каби минглаб мусулмон аëллар нима қилишини билмай¸ қўрқув ва хавотирда яшамоқда:
-Судя энди менга қарор чиқариб “Иккинчи марта яна рўмол ўрасангиз, сизни жиноий жавобгарликка тортаман” дегандан кейин қўрқувга тушиб қолдим. Ўрамасам ҳам касал бўлиб кетаман, ҳам ўзим ўргандим, шуни ўрайман. “Ўраб чиқсам, эртага мен ушлаб олса, яна олиб кетса, кейин яна штраф, яна мени қамаб қўйса нима қиламан” деган қўрқув билан қўрқаяпман. Мен бир жиноятчи эмасман. Менинг қўрқувим “Яна рўмол ўрабсан деб сизни босамиз. Сизни жиноий жавобгарликка тортамиз. Сиз кўзингизни очинг” деяпти¸ дейди сирдаëлик аëл.
Манзура Каттахўжаеванинг 12 октябр куни Озодликка билдиришича¸ Сирдарë туман суди ҳозирга қадар суд ҳукмини унинг қўлига ëзма равишда топширмаган. “Улар менга на қўл қўйилган на ва муҳр босилмаган қоғозни кўрсатиб¸ тезда жарима тўлашимни талаб қилмоқда”¸ дейди рўмол ўрагани учун суд қилинган бу аëл.
“Эзгулик” жамияти Сирдарë туман суди ҳукми Каттахўжаевага топширилганидан сўнг¸ ундан шикоят қилиб юқори инстанция судига мурожаат қилиш лозимлигини таъкидламоқда.
