Тонг отиб, оламга қуёш чароғон нурларини ёйган паллада қурайш шайхларидан бўлган Абу Толибнинг аёли Асаднинг қизи Фотима Макка аҳлининг кунлик одатларига кўра қиладиган ибодатлари бўлган Каъбаи мушаррафани тавоф қилиш учун бордилар. Етиб келиб ҳануз бир неча мартаба ҳам қаъбаи муаззамни айланиб чиқмаган эдилар. Бирдан қаттиқ оғриқ тутиб қолади. Шунчалик оғриқ тутадики, ҳатто тавофни ниҳоясига етказишдан ҳам тўхтатиб қолгудск бўлади. Лекин ўзларини маҳкам тутиб, оғриққа ҳам эътибор этмай тез-тез айланиб тавофни охирига етказишга шошиладилар. Бирдан оғриқ қаттиқ тутиб кетганидан мадад истаган ҳолда Каъбанинг пардапушларига осилиб атрофга қараб, эрлари Абу Толибни исташга тушадилар. Абу Толибни топиб ўзлари тушиб қолган ҳолатдан ёрдам олмоқчи бўладилар. Бироқ бехосдан тўлғоқ тутиб қолади. Атрофдагиларнинг кўзлари тушиб қолишидан уялиб Каъбанинг пардапушига ўралиб олган ҳолда орқасига ўтиб бекиниб оладилар.
Мана шу ҳолда Каъба пардапушига ўралиб одамлар кўзидан бекиниб турадилар. Бир неча дақиқалар ўтиб-ўтмай Фотима Каъба пардапушига ўралган болани кўтариб зоҳир бўладилар. Бу туғилган бола шундай улуғ шарафли маконда, шундай улуғ шарафга эга бўлган биринчи бола эди. Бундан аввал ҳам, бундан кейин ҳам бирор бола бундай юксак шарафга ноил бўлолмагандур. Оллоҳ таоло қурайш шайхини ҳамда Ислом дини зоҳирга келган пайтда иккинчи аёл бўлиб динни қабул қилган онасини шундай икромга восил этди. Оналари боланинг номини ўтган боболарининг номини эслаб туриш-лик учун Ҳайдар деб қўймоқчи бўлдилар, лекин оталари Абу Толиб боланинг юксак олий бир мақомда туғилиш шарафига ноил бўлганлигини кўриб номларини Али деб қўйганлар. Мана шундай буюк бир шарафли ҳолатда Ҳасан ва Ҳусайннинг оталари аҳли байтнинг вакили бўлган Али ибни Толиб мелоднинг 601 йилида дунёга келдилар. Ота-оналарининг қўйнида саккиз ёшга қадар (баъзи ривоятларда эса тўққиз ёшга қадар) тарбия топдилар. Тўққиз ёшга етган пайтларида Расулуллоҳ ҳазратлари Али ибни Толибни ўз тарбияларига оладилар. Ибни Исҳоқ бу воқеани китобларида шундай деб ривоят этадилар: Қурайш аҳолисининг қаттиқ қаҳатчилик балрси етганлиги аслида Али ибни Толибга Оллоҳнинг чексиз инъоми ва унга Оллоҳ, еткизган яхшиликларни ирода этганлиги бўлди. Қурайшга очарчилик етган эди. Абу Толиб сербола одам эдилар. Шу сабабли бир куни Расулуллоҳ ҳазратлари амакилари Аббосга қараб: «(Аббос қурайшларнингбойроҳларидан эдилар) «Эй амаки, биродарингиз Абу Толиб сербола одам, аҳволини кўриб турибсиз, ҳамма ёқда очарчилик, юринг, бориб бироз бўлса-да, болаларидан енгиллатайлик. Мен биттасини олай, сиз ҳам биттасини олинг, сал унга енгиллатиб қўяйлик», дедилар. Аббос «хўп бўлмаса, шундай қилайлик, юринг», деб икковлон Абу Толибнинг олдиларига келиб, муддаоларини айтдилар. Абу Толиб уларнинг гапларини тинглаб, «майли ихтиёр ўзларингда», дея жавоб бердилар. Шундан кейин Расулуллоҳ болаларнинг ичидан Алини олиб кетдилар. Ўз уйларида то Оллоҳ таоло ва таборак оламга пайғамбар қилиб юборгунга қадар бирга сақлаб юрдилар. Оллоҳ таоло ва тақаддус у зот инсониятни бахт-саодат йўлларига йўл кўрсатишлик учун оламга раҳмат пайғамбари қилиб юборган пайтида ҳазрати Али Расулуллоҳга эргашдилар ва имон келтирдилар, рост деб тасдиқ этдилар. Ҳазрати Али ёш йигитлар ичида янги порлоқ динга биринчи бўлиб бўйсинганлардан эдилар. Ва ҳамда қурайшлар ичида бутларга асло сажда қилмаган биринчи киши ҳам эдилар. Мана шу сабабга кўра, ҳазрати Алини карамаллоҳу важхаҳу Оллоҳ мукаррам қилган зот дейилади. Зсро, Расулуллоҳнинг хонадонларида ўсганликлари туфайли, Расулуллоҳ. ҳазратлари ўзлари ҳам пайғамбарлик пайғоми келмасдан бурун бутларга сажда қилишликни карих кўрардилар. Номақбул иш деб санардилар. Мана шундай бир оилада улғайган бола албатта, ўша оиланинг муҳити таъсиридан сезиларли ҳисса олган эди.
Ҳазрати Али кунлардан бир куни Расулуллоҳ. алайҳиссаломнинг ҳовлиларига кирдилар. Кирган пайтларида уйда Расулуллоҳ билан биргаликда асллари Хадича ҳамда кичкина қизлари Фотима бирга эдилар. Ҳазрати Али Расулуллоҳ ҳамда Хадича онани бирга рукуъ ва сажда қилаётганларини, ёнларидаги қизчанинг ҳам уларга ўхшаб ётиб-турганини кўриб ҳайратдан қотиб қолдилар. Тўхтаб туриб, Расулуллоҳнинг хазин ва ёқимли талаффузда ўқиётган сўзларига қулоқ сола бошладилар. Тугатганларидан кейин Али у зотдан нима қилаётганларини сўрадилар. Ва нимани ўқиганликларини аниқ тушунтириб беринг дея ўтина бошладилар. Расули акрам ҳазратлари ҳазрати Алига ўқиган нарсалари Оллоҳнинг каломи эканлигини ва ҳамда янги дин келганлигини, бу дин башарга қисматга қадар бахтларини таъминлашга лаёқатли эканлигини тушунтириб бердилар. Кейин эса «агар хоҳласангиз мана шу буюк неъмати илоҳий бўлган динни қабул этиш ва ҳамма ошкору-муҳфийдан хабардор ва кўриб турадиган, ўзинг эса ҳеч қачон кўзлар кўролмайдиган якка улуғ халлоқу оламга ибодат қилинг», деб сўз юритадилар. Расулуллоҳдан бу гапларни эшитиб ҳазрати Али дедилар: «Сиз менга бир неча кун муҳлат беринг, токи мен отам билан бир маслаҳатлашиб келай», дедилар. Расулуллох, «Майли, маслаҳатлашиб келинг», дедилар. Кейин Али Расулуллоҳни уйларида қолдириб, оталари ила маслаҳатлашгани жўнаб кетдилар. Лекин уйларига оталари ила маслаҳатлашгани бормай, балки амакилари уйларида кечаси билан ўйлаб фикр этиб тонггача ухламай безовта бўлиб чиқдилар. Эрта саҳарда ўринларидан туриб хонадан ташқарига чиқиб кетаётганларида бир неча ёш йигитларга йўлиқдилар. Улар Алини қаттиқ овоз билан чақираётган эдилар. Улардан биттаси туриб: «Эй, Али, эрта туриб шошиб байтуллоҳни зиёрат этгани кетаяпсизми?» деб сўрайди. Йўқ, мен бошқа ерга кетаяпман», дея жавоб берадилар. Яна биттаси «агар бирор ишингиз бўлмаса бироз фурсатдан кейин биз ҳам тавоф қилгани борамиз, биз билан борарсиз», деганига жавобан: «мени ўз ҳолимга қўй», деб рад жавобини берадилар. Бундай терс жавобни эшитгач: «Эй Али, онанг сени санамлар уйида туққан бўлса, сен эса боришдан бўйин товласанг, бу қанақа гап?» деди. Али эса унинг сўзини бўлиб: «балки Иброҳимнинг уйида туққанлар, аммо сизлар талпинадиган бутларга келсак, мен унга юзимни кўрсатишдан ор қиламан», дедилар. Улар ўз йўлларига кетавердилар. Али эса дарҳол Расулуллоҳнинг олдиларига келдилар ва шундай дедилар: «Эй амакиваччам, мен сиз айтган ҳамма гапларингизни эшитдим ва ҳаммасини дилимдан қабул қилдим, ҳамда мен Оллоҳдан ўзга ҳеч бир лойиқи ибодат зот йўқ деб, сиз — Оллоҳнинг барҳақ пайғамбарисиз, деб Ислом шаҳодатини бераман». Кейин эса: «ё Расулуллоҳ, мен отамга эшиттиришни ва динни қабул қилишлигимда маслаҳатлашишни истамадим. Таҳқиқ, Оллох, мени яратишликда отам билан маслаҳат қилмаган-ку, албатта мен, ё Расулуллоҳ, Оллоҳ томонга етакландим. Мен бу динга фақат Оллоҳнинг розилиги, истаганим учунгина кирдим», дедилар. Ҳазрати Али уч йилга қадар Расулуллоҳга эргашиб, бошқа эргашган мусулмонлар билан Раббиларининг вазифасини одамлар кўзидан бекитган ҳолда адо этиб юрадилар. Бир куни кечқурун саҳродан намозни ўқиб келаётганларида олдиларидан оталари чиқиб қоладилар. У кишининг бемаҳал саҳродан келаётганларини кўриб: «Эй ўғлим, қаерда ўйнаб юрибсан, саҳро сенга ўйинхонами?» деб сўрайдилар. Оталарининг сўзларига жавобан: «Мен Раббимнинг ҳаққини адо этиб келаяпман», дедилар. Бошқа ривоятларда Али билан Абу Толиб ўрталаридаги гапнинг жараёни то Абу Толиб: «Эй ўғлим, Муҳаммад албатта сени фақат яхшилик томонга етаклайди, сен уни маҳкам тут», дегунларига қадар давом этган. Расулуллоҳ ҳазратлари даъватни ошкора айтишга Раббилари томонларидан буюрилиб, ўзларининг қариндошларини бундай буюк шарафли вазифани бажаришликда ёрдам беришларига чақирган пайтларида улар бундай ёрдам беришдан бўйин товлик қилиб, амакилари Абу Лаҳаб эса Расулуллоҳни қаттиқ жеркиб берган вақтида ҳазрати Али, қариндошларининг ўзларини бундай тутишларидан аччиқлари келади ва ўринларидан шарт туриб Расулуллоҳ томонга қўлларини чўзадилар: «Сиз асло қайғуга тушманг, Оллоҳга қасамки, албатта сиз одамларнинг энг покроғисиз. Уларнинг адашганликлари касофати ўзларига уради, албатта мен ва Оллоҳ сизнинг ёрдамингиздамиз. Мен, сиз душман бўлган кимсага душманман», дейдилар. Шунда қариндошларидан биттаси Абу Толибга қараб: «ўғлинг нима деяёт-ганини эшитяпсанми?» — дейди, Абу Толиб эса: «қўяверинглар, мен амакисининг ўғли ундан яхшиликларини аямайди, деб ўйлайман», деб жавоб қайтардилар. Яна бошқаси эса Расулуллоҳни масхара қилиб: «Эй Муҳаммад, мана шу гўдак сенга ёрдамчиликка етса ке-рак", деб таънаомуз сўз қилди.
Расулуллоҳни доимий равишда ўз ҳимояларида мушриклар жафосидан сақлаб юрган Абу Толиб вафот этгач, қурайшлар Расулуллоҳга астойдил изолар бошладилар. Ҳолат бу даражага етганидан Расулуллоҳ асхобларига Мадинаи мунавварага ҳижрат этмоқларига амр этдилар. Сахобалар бирин-кетин ватанларини, мол-мулкларини ташлаб ягона имонларини сақлаб қолиш учун Мадина шаҳрига жўнаб кетдилар. Расулуллоҳ эса Раббиларининг амрига мунтазир бўлиб Маккада бир мунча вақт яшаб турдилар. Охири мушриклар ҳаммалари бир райъ ила Расулуллоҳни ўлдириб бутунлай у кишидан халос бўлишликни қатъий қарор қилишгач, Раббилари у зотга кофирларнинг ёмонлиги ва ҳийлаларидан қутулишликни ажаб бир режасини тузиб берди. Расулуллоҳ, ҳазрати Алини чақириб: «Бу тун менга мушриклар беҳосдан ҳужум уюштирмоқчилар. Раббим менга Маккадан жўнаб кетишликка рухсат берди. Шунинг учун сиз менинг жойимга ётиб хоинларнинг кўзини бўяшлик учун чакмонимга ўралиб оласиз»,— дедилар. Али Расулуллоҳнинг айтганларини дарҳол ҳеч қандай тўхтовсиз қабул қилдилар ва ўринларига ётиб ўралиб ухладилар. Ҳолбуки, ташқарида тиш-тирноғигача қуролланган шафқатсиз кишилар пойлаб турганлигини ва улар ҳаммаси бирдан ёпирилиб Расулуллоҳни худди бир киши ўлдиргани каби ўлдиришлик учун шайланиб турганлигини ва ҳамда улар Алини Расулуллоҳ деб гумон этиб билмасдан ўлдириб қўйишлари ҳам мумкин эканлигини жуда яхши билардилар. Мана шуларни билиб туриб, бироқ ўзлари ихтиёрий равишда хўп, деб қабул этдилар. Жонларини рисолат соҳибига токи динлари одам аҳлига ёйилишлиги учун, Оллоҳнинг калимаси олий бўлишлиги учун фидо этдилар. Жонни фидо этишлик дегани, жумардликнинг энг етук чўққисидур. Мана шундай олий чўққига ҳазрати Али ета олдилар. Жонларини ҳеч аямай, ачинмай, қўрқмай Оллоҳнинг динини олам узра ҳукмрон бўлишлиги йўлида рисолат соҳибига фидо этиб юбора олдилар. Ана сахийлик, ана жумардлик, ана жонфидолик, тарих бундай жонфидоликни илгари ҳам кейин ҳам учрата олмаган бўлмаса керак. Ўз жонини Ислом йўлида фидо этишликни ҳеч нарса фаҳмламай бемалол фидо этиб юборавердилар. Бундай жонфидоликлар бесамара қолгани йўқ, албатта. Дунёда ҳам жуда улкан ютуқларни қўлга кирита олдилар, охиратда, албатта Оллоҳ олдида буюк, улкан мукофотларга эга бўладилар. Оллоҳ таоло ва таборак ўзининг Расулини кофирлар хийлаларидан сақлаб, ҳадсиз куввати билан ихота этиб уларнинг қўлларидан қутқазиб юборди. Ўз жонини Оллоҳ йўлида қурбон қилишга тайёр зотни ҳам қонхўрлар қўлидан қутқазиб қолди. Шундан кейин Али бир неча кунлар Маккада қолиб кетдилар. Расулуллоҳга омонат қўйганларнинг омонатларини эгасига етказиб, топшириб бўлганларидан сўнг Али оталари Иброҳим қурган байтуллоҳни видолашув тавофи билан зиёрат қилдилар. Зиёратни тугатиб, яёв ҳолда Мадина томонга йўлга тушдилар. Узоқ ва давомли, машаққатли йўлни пиёда босиб ўтгунча жуда кўп қийинчиликларга дуч келдилар. Ҳаммасига бардош бериб мардона қадамлар ила олға кетавердилар. Мадинага узоқ кунлар юриб, оёқлари қавариб, шишиб кетган ҳолда озиб-тўзиб етиб келдилар. Расулуллоҳ ҳазратлари Алини мана шундай мажруҳ бир суратда кўриб раҳмдан йиғлаб юбордилар. Ва қадамларига муборак тупукларини суртиб дуо қилдилар. Шундан кейин Алини оёқлари асло оғриган эмас. Мадинада муҳожирлар билан ансорларни Расулуллоҳ ўзаро биродар бўлиб олишди. Ёлғиз Али ўзлари қолдилар. Расулуллоҳ Алига қараб: «Сиз менинг диний биродаримсиз», дедилар.
Ҳазрати Али шажоатли, жасур, жуда ҳам паҳлавон кимса эдилар. Бадр жангида мардларча курашиб қурайш мушрикларининг баҳодирларидан бўлган Валид ибни Утайбани жанг асносида калласини танасидан жудо қилганлар. Ва мана шу улуғ Бадр жангида амакилари Ҳамза билан биргаликда Утба ибни Рабиага шердек ташланиб ифлос руҳини дўзах томонга жўнатганлар. Шунингдек, Ҳунайи ғазотида ҳам баҳодирларча жанг қилганлар. Ушбу жангда Алининг шижоатлари намоён бўлган ва мушриклар қўрғонини вайрон этишда моҳирликлари ошкор бўлган. Жонларини ҳеч аямай, ачинмай, қўрқмай, Оллоҳнинг динини олам узра ҳукмрон бўлишлиги йўлида рисолат соҳибига фидо этиб юборолдилар. Расулуллоҳ ҳазратлари ҳайбар яҳудийларига қарши жанг қилаётган вақтида уларнинг Наим қўрғонини қўлга олишда бир неча улуғ саҳобаларга байроқни берганликлари, бироқ қўрғон қўлга олинмай барчаларини ҳам қўлларидан байроқ ерга тушганлиги ривоят қилинади. Расулуллоҳ ҳазратларининг олдиларига келиб бўлган воқеа хабари айтилган пайтда, Расулуллоҳ ҳазратлари: «Мен эртага байроқни шундай киши қўлига топшираманки, у киши Оллоҳни ҳамда Расулини севади, Олоҳ ва Расул ҳам у кишини севади», дедилар. Саҳобаи киром барчалари эшитгач, мана шундай киши ким бўларкин, деб ҳар бирлари кутиб ётдилар. Тонг отгач, Расулуллоҳ ҳаммадан илгари «Али қаерда?» деб сўрардилар. «Кўзлари оғриб қолибди», деб жавоб берилди. Расулуллоҳ Алини чақиртириб олиб келдилар ва кўзларига муборак тупукларидан суртиб қўйдилар. Оллоҳнинг изни билан ўшал онда кўзлари бутунлай тузалиб қолди. Кейин Алининг қўлларига байроқни бердилар ва дуо қилдилар. Шундан кейин ҳайбар яҳудийлари билан шерларча олишиб, уларни бутунлай тор-мор этиб, улкан ғалабага эришиб қайтиб келдилар. Ҳайбарда ўзларидан бир неча баробар сонда ортиқ бўлган яҳудийлар устидан мусулмонлар ҳазрати Али қўмондонликлари остида мардонавор жанг қилиб зафар қучганлар. Бу жангда Алининг ўзлари шижоатда ҳаммага шахсий намуна кўрсатиб, Оллоҳнинг душманларини бутунлай тор-мор келтирганлар. Али, карамаллоҳу важхаҳу, шижоатликларидан ташқари яна шариат асрорларига олим, динни жуда пухта биладиган ҳуқуқшунос, унинг усул ва маромларини чуқур тушунадиган ва ҳужжатлари собит бўлувчи билимдон, дунё матоларидан юз ўгирган зоҳид ҳам эдилар. Доим халлоқу олам, Оллоҳ таоло ва таборакнинг фикрига чўмиб юрардилар. Расулуллоҳ ҳазратларини «Мен илмнинг шаҳариман, Али эса унинг эшиги", деганлари саҳиҳ ҳадисларда келгандур. Ислом миллатининг энг ҳушёр билимдони бўлган Абдуллоҳ ибни Аббос: «бирор нарсани Али айтганлари бизга исбот бўлган чоғда бошқа киши нима деркин деб турмас эдик», дейдилар. Амирал мўъминин Умар ибни Ҳаттоб ҳам ҳазрати Алидан кўп масалаларда маслаҳат қилардилар. У кишининг айтган маслаҳатлари қанчалик юксакка парвоз этганликларини ҳамда дин ва шариат ҳукмларини бағоят яхши билишликларини кўрсатиб турибди. Умар каби бир зот ҳам Алига диний масалаларда мурожаат этиб, кейин эса айтган фикрларига амал қилишликлари, албатта бу ўз-ўзидан Алининг қанчалик мақомга эга эканликларини кўрсатиб турмоқда.
Ҳазрати Али ўзлари бой соҳиб мулк киши бўлмасликларига қарамасдан Расулуллоҳнинг олдиларида яқинликлари ва ҳайрихохликлари ҳамда ишончлиликлари туфайлигидан жуда қадрли бир киши эдилар. Шунинг учун Расулуллоҳ Раббиларинииг амри билан насабларини сақлашлик учун ҳазрати Алини танлаганлар. Тарих китоблари шундай ривоят қилади: Абу Бакр билан Умар Расулуллоҳдан: «Қиёмат куни бутун насаблар узилишиб кетади. Магар мени насабимгина узилмайди»,— деганларини эшитгани туфайли ўз насабларини Расулуллоҳ насабларига қўшишликка ниҳоятда харис бўлган эдилар. Расулуллоҳ сулоларидан фақатгина эрга чиқмаган ёлғизгина олам аёлларининг саййидаси бўлган Фотимаи Заҳро қолган эдилар. Кунлардан бир куни Абу Бакр Расулуллоҳнинг олдиларига бордилар ва Фотиманинг катта бўлиб қолганлигини эсларига солдилар. Расулуллоҳ алайхиссалом эса бир нима деб жавоб қайтармайдилар. Бундан Абу Бакр саволлари мувофиқ келмаганлигани тушуниб индамай ҳузурларидан одоб-ла чиқиб кетадилар. Ҳазрати Умар индамай алоҳида бир кун келиб Фотимани сўраганларида Расулуллоҳ ҳазратлари индамай қўя қолдилар. У киши ҳам саволлари номувофиқ келганлигини тушуниб ҳузури муборакларидан таъзим-ла чиқиб кетдилар. Ҳазрати Али эса бу вақтларда на Фотимага ва на бошқа бир аёлга уйланиш тўғрисида камбағалликлари сабабли ҳамда ўзлари билан ўзлари овора бўлиб юрганликлари туфайли фикр ҳам қилиб кўрмасдилар. Кунлардан бир куни сингиллари Умму Хони у киши билан гаплашиб туриб гапнинг орасида: «Абу Бакр билан Умар Расулуллоҳнинг олдиларига алоҳида келиб Фотимани сўрашибди, бироқ Расулуллоҳ розилик бермабдилар. Менинг ўйлашимча, Расулуллоҳ Фотимани сизга сақлаб турсалар керак, вақтни ўтказмай совчи бўлиб боринг» — дедилар. Бунга жавобан Али: «Фотимага уйланишлик учун нимам бор? Расулуллоҳ менга Фотимани беришлари мумкинлигани ким айтди, дедилар. Шунда Умму Хони: «Мен буни ўзим сезиб юрибман, сиз тараддудга тушмай тез бораверинг», дедилар. Умму Хони Алини ҳолжониларига қўймай қистайверганларидан кейин Али Расулуллоҳнинг уйларига боришга жазм қилдилар. Расулуллоҳнинг хонаи муборакларига келиб у жанобни кўрган заҳотилариёқ тиллари дудуқланиб гапиролмай қолдилар. Ҳолбуки, Али ниҳоятда гапга чечан кишилардан эдилар. Шунга қарамай ҳижолатданми тиллари калимага келмай қолди. Расулуллоҳ ҳазратлари эса жилмайиб табассум-ла Алига боқиб: «гапираверинг, гапираверинг» деб шижоатлантирдилар. Шундан кейин Али истакларини дудуқлана-дудуқлана тушунтиришга бошлаб: «Фотимани бир эслаб келувдим» дедилар. Меҳрибон ва мушфиқ зот саллаллоҳу алайҳиссалом у кишига боқиб: «хуш келибсиз» дедилар, холос. Бошқа сўз айтмадилар. Али эса Расулуллоҳнинг ишларидан ҳайратга тушиб қайтиб кетавердилар. Лекин Алининг баъзи бир ошналари: «бу деганлари «хўп» деб қабул қилганлари» деб Алини хотиржам қилдилар. Меҳрибон ота қизларининг ёнларига бориб табассум ила боқиб, раъйиларини сўраганларида, Фотима индамай туравердилар. Бир оз жим тургач: «Эй отажон, менга қурайшнинг ичидан шу камбағал йигитдан бошқа кишини топмадингизми?» — дедилар. Расулуллоҳ ҳазратлари Фотиманинг бу сўзларига қарши: «Эй Фотима, сизни ҳақиқатда Оллоҳ ҳамда унинг Расули эрга беряпти», деганларида, Фотима: «Ундай бўлса мен Оллоҳ ва Расули буюрган кишини қабул қиламан», дедилар. Шундан кейин Расулуллоҳ Алини чақиртириб келиб: «Бирор нарсангиз борми?» деб сўрадилар. Али эса «Қалқонимдан ўзга ҳеч нарсам йўқ», дедилар. «Бўлмаса қалқонингизни сотиб келинг» деб буюрдилар. Али қалқонларини ҳазрати Усмон Зиннурайнга етмиш тўрт дирҳамга сотдилар. Кейин пулни чопонларининг бир барига тугиб олиб Расулуллоҳнинг олдиларига қўйдилар ва «Расулуллоҳ, мана шу қалқоннинг пули», дедилар. Расулуллоҳ пулдан бир неча тангани олиб ҳазрати Билолга бозордан атир-упа сотиб олиб келишларини буюрдилар. Қолганини эса Умму Салама олдига бориб никоҳ куни келинчакка тақиб ясатишлик учун тақинчоқлар олишга берадилар. Кейин камбағал саҳобаларни чақиртириб келадилар ва уларга ғоят мазмунли ва мароқли хутба ўқийдилар. Хутбалари асносида Оллоҳга хос бўлган санолар айтдилар ва ҳамда уйланишлик фойдаларини сўзладилар, Гапларини: «Мен Фотимани Оллоҳнинг изни билан Алига хотинликка бердим», дея якунладилар. Ҳазрати Алига ва Фотимага Оллоҳ таоло солиҳ фарзандлар ато этсун, дея дуолар қилдилар. Никоҳ маросими тугагач, бир товоқда хурмо келтирдилар. Расулуллоҳ ҳозир бўлганларга қараб: «Қани хурмодан олинглар», деб марҳамат қилдилар. Фотима янги уйларига бориб жойлашганларидан кейин у кишини оталари шундай калималар билан чақирдиларки, булар Алини Расулуллоҳ қошларинда нақадар иззатга эга эканликларига гувоҳ бўла олади. Расулуллоҳ Фотимага қараб: «Мен сени, эй азиз қизчам, имони ҳар қандай бошқа инсондан кўра қувватлироқ, илми ҳамманинг илмидан кўра кўпроқ, ўзи эса қавмимиз ичида ахлоқ ва шарафда афзалроқ бир кишининг олдига омонатга қўйиб қўйдим», деганлар. Расулуллоҳнинг бу айтган гапаридан ҳазрати Алини қанчалик даражада эҳтиром қилишлари билинади. Ҳазрати Али Исломга жон фидоликлари туфайли мана шундай олий мартабага ноил бўлдилар
РАСУЛУЛЛОҲ АЛАЙҲИССАЛОМ ВАФОТЛАРИДАН КЕЙИНГИ ВОҚЕАЛАР
Мусулмонлар ўз пайғамбарлари бўлган Расулуллоҳни Раббил оламин ўз паноҳига олишликни ихтиёр қилганлигини билган вақтларида уларга жуда қаттиқ қайғу ва мусибат тушди. Одамлар икки тоифага — рост дегувчи ва ёлгон дегувчиларга бўлинай деб қолдилар. Агар Абу Бакрни мана шундай ҳолатда диннинг ҳийбатини ҳамда Исломнинг жиддийлигини сақлаган қаттиқ туришлари бўлмаса эди, ишлар охири нима билан тугашини ёлғиз Оллоҳнинг ўзидан бошқа ҳеч ким билмас эди. Бу пайтда Али муборак чопонларига ўраб қўйилган улуғ боболарининг бир ёнларида ўлтирган эдилар. Ўзга томонларида эса амакилари Аббос ҳамда амакизодалари Фазл ва Қусам ўлтирардилар. Шу вақт Аббос Алига қараб: «Эй Али, қўлингизни беринг, мен сизга байъат бераман. Одамлар Расулуллоҳнинг амакилари амакиваччаларига байъат бераверади», дедилар. Бунга жавобан Али кўзларини муборак жуссага қаратган ҳолда: «Эй амаки, биз Расулуллоҳ билан машғулмиз. У кишини жанозага тайёрлашимиз керак, зарури шу», дедилар. Булар бу аҳволда туришган пайтда мусулмонлар бани Саиднинг Сақифа номли соягоҳида халифа масаласини маслаҳатлашув учун тўплангандилар. Охири Абу Бакрга ҳамма байъат беришлик билан иш тугади. Ушбу кенгашда Али ва ҳамда бани Ҳошимдан бирор киши ҳам иштирок этмади. Зеро, улар халифаликка ўзгалардан кўра ҳақлироқмиз деган эътиқодда эдилар. Умар ибни Ҳаттоб Алини байъат бермоқликка қистаб ҳам кўрдилар. Бироқ Али байъат беришдан бош тортдилар. Чунки халифани тўғри сайланганлигига қаноат ҳосил қилмагандилар. Ахири анча вақт ўтгандан кейин Али Абу Бакрга байъат қиладилар ва бу билан ўртадаги келишмовчилик барҳам топади. Ҳазрати Али Абу Бакрга байъат қилганликларидан кейин ўз ишлари билан шуғулланиб юрдилар. Абу Бакр у жанобни қизғаниб ҳеч бир жангга юбормадилар. Ўз олдиларида энг яқин маслаҳатчи қилиб ушлаб турдилар. Қачон бирор диний иш хусусида Абу Бакр ҳукм чиқаришда қийналсалар, дарҳол Алини чақириб сўрардилар. Абу Бакр хасталикларига йўлиқгунга қадар аҳвол мана шундай давом этди. Қачон Абу Бакр касаллари оғирлашиб ажаллари яқинлашганида, ўлимни сезгач, Усмон ибни Аффонни чақириб ўзларидан кейин ўзларига Умар ибни Ҳаттобни валиаҳд этиб қолдирганликларини ёздириб муҳрлатиб қўйдилар. Умар ҳам Абу Бакр Али билан қандай муомалада иш юритган бўлсалар, шундай иш юритдилар. Балки у кишидан ҳам кўпроқ Алига мурожаат этадиган бўлдилар. Умар ўзларига Алини маслаҳатчи вазир қилиб олдилар. Ҳар бир хоҳ диний бўлсин, хоҳ дунёвий иш бўлсин Алидан бемаслаҳат ҳукм юритмас эдилар. Умар доимо «гар Али бўлмасалар эди, Умар ҳалок бўларди», деган гапни қайтарар эдилар. Ҳазрати Алини Умар ибни Ҳаттобнинг қошларида қандай мартабага ҳамда ҳурмат ва эҳтиромга лойиқ бўлганликларини билмоқчи бўлган одам Умар халифалик даврлари хақида ёзилган бобни қайта ўқиб чиқсун. Шунда қанчалик Али Умар наздларида эҳтиромга сазовор эканликларини жуда яхши билиб олади. Алининг қанчалик илмга эга эканликларини, адолат бобида қанчалик мустаҳкам туришларини у ерда очиқ-ойдин ёзиб қўйилган.
Ҳазрати Алининг Умар билан алоқалари энг гўзал софликда ва энг етук ҳамкорликда давом этди. Бундай ҳолат то Исломнинг энг истеъдодли халифаси ва энг адолатли ҳокимини хоинона ўлдирмоқ учун яҳуд ва форслар тузган суиқасд кенгашининг таъсири туфайли Муғиранинг қўли бўлган Абу Луьлуани қўлида шаҳид топгунларига қадар давом этиб келди. Умар ибни Ҳаттоб нобакор дин душманлари тузган махфий фитна орқали шаҳид бўлган пайтларида саҳобалар: «Ё Умар, ўзингиздан кейин ким халифа бўлишлигини васият этиб кетинг», дедилар. Бу сўзни эшитиб Умар: «Агар буни ўзингизга ҳавола этиб қолдирсам, мендан аввал қолдирган мендан яхшироқ зотга, яъни Расулуллоҳга эргашган бўламан. Мабодо, васият этсам, унда ҳам мендан аввалроқ васият қолдирган зотга, яъни Абу Бакрга иттибо кўргизган бўламан», дедилар. Охирида иш Расулуллоҳ рози бўлган ҳолларида вафот этган олти кишини халифалик масаласида вакил қилиб қолдирдилар. Булар Усмон ибни Аффон, Али, Талха, Зубайр, Абдураҳмон ибни Авф ва Саъд ибни Абу Ваққослардан иборат эдилар. Мазкур олти жанобдан Усмон ибни Аффон танланиб халифалик мансабига қўйилди. Шундан кейин ҳам Али аввалдаги каби динларини ўрганмоқчи бўлиб мурожаат этадиганларга дин ўргатувчи киши бўлиб қолавердилар. Айрим мусулмонлар янги сайланган халифанинг кўнгли юмшоқ, сахий эканликларини оз вақт ўтмай сезиб қолишиб, фурсатни ғанимат билдиларда, Умар жорий этган қаттиқ қўлликлардан қутулишганига суюниб дунё матоларига берилишга ҳавас қила кетдилар. Оқибатда ҳатто халифадан совғалар тамаъ эта бошладилар. Одамларнинг иштаҳалари жуда очилиб кетганидан Усмон уларнинг барчаларини баробар хурсанд этишга яролмай қолдилар. Диддаги истаган совғасини ололмаган одамлар эса у жанобга қарши ҳар хил иғволарни тарқатдилар. Халифанинг қариндош-уруғларига кўпроқ нарса бераётганларини кўрганларида аччиқлари чиқадиган бўлди. Натижада одамлар Усмон хақларида ҳар хил гаплар тарқатиб масхара қилишни ҳам бошладилар. Ҳазрати Али у жанобнинг Исломга қилган хизматларини ва ҳамда ўзларининг Исломда барқарорликларини жуда юксак қадрлар эдилар. Шу билан бирга юз бераётган хато ишларга ҳам бефарқ эмас эдилар, хусусан ҳазрати Али халифанинг қариндошлари бўлган бани Умайя қабиласи одамларининг меҳрибонликлари ва нуқсонларни суистеьмол қилиб юксакликни истаётган мусулмонларнинг ғазабларига ҳам парво этмай давлат ишларида нафс бандаларига айланиб қолаётганларини кўрган пайтларида Усмоннинг олдиларига борардилар. У кишига қариндошлари тўғрисида одамлардан эшитган шикоятларини етказдилар. Ўзаро суҳбатлашиб туриб гоҳо иттифоқ бўлишади, гоҳида эса тортишиб ҳам қолишади. Иш қизиганидан қизиб, охири тарих эшитмаган буюк фитна юз беради. Яъни жиноятчилар эшитса баданлари титрайдиган жиноятни содир этиб, у зотнинг ҳовлиларига хоинона бостириб кириб аблаҳона тарзда ўлдиришлари содир бўлади. Бунинг тафсилан баёни Усмон Зиннурайн халифалик даврлари ҳақида сўз юритган қиссада айтиб ўтилгандур
Ислом тарихида жаноби Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи вассалламдан сўнг иш бошига келган ҳазрати Абу Бакр Сиддиқ, Умар ибни Ҳаттоб, Усмон ибни Аффон ва Али ибни Абу Толиб разияллоҳу анҳумлар ҳукмронлик қилган вақтларини Хулафои Рошидин даври деб номланади. Асосан, бу муборак даврда жаноби Расулуллоҳ алайҳиссалом Раббил иззат томонидан юборилган ҳидоят нурини ернинг бир бурчагида ёққанларидан кейин мазкур нурни ернинг қолган бурчакларига ҳам етказилди. Маданий оламдан қум саҳролари билан ажралиб қолган араб ерларида янги ақиданинг тухуми экилганди. Мана шу ақида ривожланиб бутун ер юзи аҳолисига эриштирилиши учун Оллоҳ таоло бутун маданий дунё ҳаётидан ажралиб қолган араб ерини танлаганди. Мана шу ердан ақида порлоқ нурини бутун олам узра ёяолди. Бу нарса Оллоҳ таоло ва таборак мазкур янги ақидани нечоғлик ўз ривоятида ва ҳимоятида асрашлигани кўрсатади. Чунки ушбу ақидани аввало бирор катта мамлакатнинг ҳукмрони қабул қилиб кейин уни бошқаларга ҳам юқоридан туриб мажбуран қабул қилдиргани йўқ. Балки ҳамма тенг баробар аввалда мазкур ақидани дунё халқлари орасида ёйилишига тўсқинлик қилди. Шунга қарамай, «Ақида» оддий халқ томонидан қабул қилинди. Ақидани қабул қилганлар бошига тушган кунлар тарихдан сизга маълумдир. Ҳар қандай билим ва сиёсат соҳасида йўқ даражада бўлган оддий кишилар мана шу ақидани қабул қилишганидан сўнг сиёсат, маданият, одамгарчилик, ахлоқ соҳаларида шундай юксак даражага эришдиларки, дунё бундайини ўз тарихида бошидан кечирмаганди. Олам саҳнасида ҳеч қандай аҳамият касб этмаган оддий кишилар, маданият, ахлоқ соҳасидаи йироқ ҳолда жўнгана турмуш кечираётган содда одамлар, мазкур ақидани қабул қилганларидан кейин нафақат маданият, ахлоқда юксак даражани эгаллаш билан кифояланиб қолдилар, балки аввалда ҳеч қандай ўзлиги бўлмаган кимсалар эндиликда ақида барокоти туфайли оламга ахлоқ, маданият майдонида намуна бўлиб қолдилар. Дунё бутунлай жаҳолат ҳукмронлиги остига тушиб қолганди. Мазкур ақидани эгаллаган зотлар жаҳонни жаҳолат ҳуқмронлигидан қутқазиб нуроний оламга олиб чиқдилар. Ҳеч қандай босмахона, радиоэшиттириш, телевидение бўлмаган бир замонда улар бутун дунё халқларига нисбатан жуда оз бўлган чорак аср мобайнида ўзлари эга бўлган билимларини етказа олдилар. Буларнинг барчаси Оллоҳ таолонинг фазли ва файзи туфайли амалга оша олди. Насроний динини қабул қилганидан кейин амалга ошди. Мазкур султоннинг жидди-жаҳди билан насроний дини Шарқдан аста-секинлик билан Ғарб дунёсига кириб борди. Ҳазрати Исонинг ҳаётлик даврларида бир неча кишиларгина динни қабул қилишганди, холос. Мазкур даврдан 400 йил кейингана Рум султони насронийликни қабул қилиши туфайли, Султон риояси остида дин сифатида шаклланиб юзага чиқа олди. Аммо Исломга келсак, тарихда ҳеч бир динда кўрилмаган қисқа давр ичида бирон-бир султон риояси остида эмас, балки оддий халқ ҳаракати орқасида, Расулуллоҳ алайҳиссалом ҳазратларидан сўнг чорак аср ичида Шарқда Индонезиядан тортиб Ғарбда Испаниягача, Жанубда Африка мамлакатлари бўйлаб тарқалиб бўлди. Ислом ўзининг дунё бўйлаб тарқалиш босқичида бошқа дин ва фалсафа оқимлари тарқалиш жараёнида қилингани каби одамларни қўрқитиб мажбур қилиб динга киргазгани йўқ. Ҳар кимга дунёда биринчи бўлиб виждон эркинлигини берди. Ҳар ким ўзи хоҳлаган ва қалби ишонган динга итоат этиши мумкин, дея эълон этди. Насронийлар томонидан таъқибга учраган яҳудийларни Ислом озодликка чиқарди, уларни диний камситилишидан қутқариб олди. Рум султони қувғунига учраган яҳудийларни Ислом ўз қаноти остига олиб, паноҳ берди. Уларга эркин суратда ўз динларига ибодат қилишлари учун имконият яратиб берди. Асрлардан бери доимий таъқиб остида эзилган яҳудийлар Ислом қучоғида паноҳ топдилар. Мана шу бепоён мамлакатларда барпо бўлган Исломий давлат ҳам четки ҳуружлар ва фитналар ҳамда ички келишмовчиликлар туфайли тез орада парчаланиб кетди. Мазкур давлат ўрнида юзлаб мустақил хукуматлар ташкил топди. Ислом ичида рўй берган ушбу ҳолатни кўриб Ғарб давлатлари Ислом оламини ер юзидан супуриб ташлаш учун, халқлар дилидан Ислом таълимотини чиқариб ташлаш учун фурсатни ғанимат билиб умум Салб юриши эълон қилди. Ғарбдаги ҳукуматлар томонидан қўллаб-қувватланган салбчилар Ислом дунёсига 990 йил мелодийда очиқдан-очиқ қуролли ҳужум бошладилар. Улар жуда кўп Исломий халқлар яшайдиган ерларни босиб олдилар. Кишиларни Ислом динидан чиқаришлик учун қўлларидан келган ҳамма ҳаракатларни қилиб кўрдилар. Бироқ ҳеч нарсага эриша олмай, Ислом дунёсидан хорларча қочиб чиқиб кетдилар. Лекин бу билан уларни Исломга бўлган қарши ҳаракатлари тингани йўқ. Улар ҳар доим Исломга зарба уриш учун тайёргарликни давом эттирмоқдалар. Ташқи томондан қуролли ҳаракатлари муваффақият тополмагач, улар ички томондан Ислом дунёсини бузишга киришдилар. Ички фитналар уюштирдилар. Ислом халқлари орасида ўзларининг заҳарли таълимотларини тарқатишлик учун махсус тайёргарликдан ўтган кишиларни тайерлаб, уларни мусулмон халқлари ўртасига нифоқ солишликка юбордилар. Уларнинг ҳаракатлари аҳли Ислом орасида ўз таъсирини қолдирди. Жуда узоқ тайёргарликдан сўнг Ислом оламига қарши иккинчи марта яна умум салб юришини ташкил этдилар. Бу минг етти юз ва минг саккиз юз йилларда бўлди. Бу сафар улар бутун Ислом дунёсини очиқдан-очиқ қўлларига киритиб олдилар. Бу сафар улар Ислом халқларини ўз динларидан воз кечишлари учун қўлларидан келган ҳамма ҳийла-найрангларини ишга солиб кўрдилар. Мусулмонлар ўртасида беҳаёликни ёйишликка ҳаракат этдилар. Узоқ, яъни яқин 200 йил давомида мусулмонларни алдаб, қувғин қилиб уларни диндан чиқармоқ учун тинимсиз ҳаракатда бўлдилар. Бироқ нимага эришдилар. Ҳеч нимага эриша олмадилар. Мусулмонларни ёппасига кофир қилмоқчи бўлдилар. Аммо қилолмадилар. Яна Ислом дунёсида ички .қўзғалиш бошлади. Бунга дош бераолмай Ғарб мустамлакачилари у ерлардан ўзларини занжирли ҳокимиятларини олиб чиқиб кетдилар. Очиқдан-очиқ мустамлака этишга яролмай қолиб янги маънавий мустамлакачилик йўлини кашф қилдилар. Мустамлакачилар ёнига сионистлар, мулхидлар, қўшилди, улар бирлашиб Исломни ер юзидан йўқотиб юборишга киришдилар. Бироқ шунчалик узоқ давр мобайнида таъқиб этилишига қарамай, мусулмонлар ҳаргиз динларидан қайтганлари йўқ. Уларнинг сонлари озаймади ҳам, аксинча зиёда бўла борди. Бугунги кунда Ислом оламида Ислом ақидасини ўзига етакчи деб билган халқлар сони статистик маълумотлар ахборотига кўра аниқ ҳисобда миллиарддан ортиб кетди. Ягона кишидан бошлаганидан тортиб қувғин ва таъқибга учраган мусулмонлар юз миллион бўлдилар, икки юз миллион бўлдилар, мана ҳозирда миллиардга етиб ўзиб кетдилар. Узоқ асрлардан бери Ислом ақидасини ҳимоя этувчи бирор бир кучли давлат бўлмади. Аксинча, ҳамма куч, техника ва ресурслар Ислом душманлари қўлида бўлди. Улар мана шу техника ва кучларни ишга солиб ҳеч нарсага эга бўлмаган халқларни динлардан чиқаришлик учун доимий ҳаракатда бўлдилар. Бироқ ҳеч нарсага эриша олмадилар. Агар бирон бир қудратли давлат Ислом ақидасининг ҳимоячиси сифатида иш юритганда эди, эҳтимол унда таъна этувчи кофирларга гап топилиб қолган бўларди. Улар Исломни фалон қудратли давлат ҳимоя этаётгани сабабли халқлар ичида яшаб турмоқда, дея айта олган бўлардилар. Лекин бахтга қарши, яъни уларнинг бахтларига қарши бундай бўлгани йўқ. Бу нарса Ислом бутун олам молики томонидан юборилган нарса эканлигани билдирмайдими? Ахир қайси фалсафа ва оқим бўлмасун, у фақат бирор бир кучли давлат ҳимоясида яшаб тура олиши тарихдан очиқ-ойдин ва равшан маълум-ку.
Umar ibn Xattob r.a. Bani Maxzum qabilasining eng obro‘li kishilaridan biri Hishom ibn Mug‘iyra Maxzumiyning qizi Xontama fil voqaeasidan o‘n uch yil o‘tgandan so‘ng o‘g‘il ko‘rdi. O'g‘liga Umar deb ism qo‘ydi. Bu Umar ibn Xattob ibn Nufayl ibn Abdul Uzzo ibn Raboh ibn Abdulloh ibn Qurt ibn Rizoh ibn A'diy ibn Ka'b ibn Lav'iy Qurashiydir. Umar ibn Xattob johilona hayot kechirayotgan qavm orasida o‘sib-ulg‘aydi. Yoshligida bundan boshqacha hayotni tasavvur qilolmas, qavm nimani odat qilgan bo‘lsa, shunga taqlid qilar, qimor o‘ynar, sharob ichib, ko‘nglini xushlardi. U shijoatli, rostgo‘y, omonotdor va ixlosi bilan boshqalarning havasini keltirardi.
Yoshligidan jasorati, shijoati va zakiyligi bilan tanildi.
Umar Qurayshning yoshlari kabi amakisining o‘g‘li Zayd ibn Amr ibn Nufaylning qo‘ylarini boqib voyaga yetdi. Zayd Ibrohim alayhissalom dinida bo‘lib, Umarni ham bir necha marta shu dinga undab ko‘rdi. Umar uning aytgan so‘zlarini o‘ylab ham ko‘rmadi. Chunki Zaydning mustaqil bir fikrga ega bo‘lmay boshqalarga taqlid qilish odati borligini bilardi.
Quraysh qabilasi o‘zaro yoki boshqalar bilan urishib qolsa, Umarni vositachi qilib jo‘natar edi. Agar obro‘ talashish yoki faxrlanish kabi ishlarda nizolashib qolsa, Umarni qabila obro‘sini himoya qilishi uchun qabilaning faxri sifatida hakam qilib jo‘natar edilar.
Shunday qilib johiliyat davrida hakamlik qilish bilan tanilgan Umar ibn Xattob o‘n sakkiz yoshga yetganda Valid ibn Mug‘iyra bilan safarga chiqdi. Umar Validning tuyasiga qarar, yuklarini ko‘tarar va matolarini qo‘riqlar edi. Ular birgalikda Al-Balqo (Iordaniya sharqiy qismida) degan joyga yetib kelishdi. Shu yerda Rum donishmandlaridan biri bilan hamsuhbat bo‘ldi. U kishi bo‘ylari uzun va qarashlari tetik bolaga tikilib turib, undan so‘radi:
- Ey bola, isming Omir yoki Imron bo‘lsa kerak, yoki shunga o‘xshash.
Ibn Xattob unga:
- Mening ismim Umar, - dedi. Rumlik kishi aytdiki:
- Soningni menga ko‘rsat-chi?
Umar sonini ochib ko‘rsatdi. Shu payt u kishi Umarning oyoqlarining birida kaftdek keladigan qora xolni ko‘rib qoldi.
Rumlik kishi unga yana buyurdi:
- Ey Umar, boshingni ham ko‘rsat-chi?
Umar bosh kiyimini olgan vaqtida boshida sochi yo‘q edi.
Rumlik kishi Umarning o‘ng qo‘lini ushlab ko‘rdi. U chapaqay bo‘lib, o‘ng qo‘lida yaxshi harakat qilolmasdi. Rumlik kishi qidirgan narsasini topganday xursand holda shunday dedi:
- Ma'suma Maryam haqqi, sen arablar podshosi bo‘lasan. Umar bu gapdan kulib, men arablar podshosi bo‘lamanmi?, deya ajablandi. U hali podshoh bo‘lishni tasavvur ham qilolmasdi. Rumlik kishi undan kulishini sababini so‘rab qat'iylik bilan aytdi:
- Ma'suma Maryam haqqi, albatta, sen arablarnint podshosi bo‘lasan. Rum va Forsning hukmdoriga aylanasan.
Rumlik kishi xachiriga minib, Umarning ortidan ergashdi. Valid ibn Mug‘iyra olib keltan molini sotib, puliga atir-upa va kiyim-kechak xarid qildi. Rumlik kishi Umarning orqasidan Makkagacha soyadek ergashib keldi. U boshqa savol bermadi. Rohib qaytayotganida podshohlar qo‘lini o‘pgandek, Umarning qo‘lini o‘pib qo‘ydi.
Alloh azza va jalla arab diyoriga hidoyat va haq dinni yubordi. Umar ibn Xattob Nabiy alayhissalomning bu dinga da'vag qilayotganini ko‘rdi. Da'vatni yetkazish yo‘lida Rasululloh alayhissalom va u kishining sahobalari qattiq qiyinchiliklarga uchryotganiga Umar loqayd qaray olmasdi. Qolaversa, rostgo‘ylarning rostgo‘yi bo‘lgan payg‘ambar alayhissalom duo qildilar: - Ey Allohim, islomni aziz qilgin, o‘zingga mahbub bo‘lgan ikki kishining biri bilan islomni aziz qilgin: Umar ibn Xattob yoki Amr ibn Hishom (Abu Jahl).
Umar bir kuni choshgoh paytida Ka'baga yo‘l oldi. U yerda tog‘asi Abu Jahl Amr bin Hishom Ka'baning oldida turib: "Ey Quraysh jamoasi, Muhammad olihalaringizni haqorat qilayati, sizni ahmoqqa chiqarayapti va o‘tgan salaflaringizni do‘zaxga tushadi, deb da'vo qilayapti. Ogoh bo‘linglar, kimki Muhammadni o‘ldirsa, yuzta qizil va qora tuya, ming uqiya kumush va falon, falon narsa oladi", deb xitob qilayotganini ko‘rdi.
Shunda Umar uning yaqiniga borib aytdiki:
- Men shuni qilaman. Qurayshliklar so‘rashdi.
- Sen uni o‘ldirasanmi, ey Umar? Umar ha, deb javob berdi.
Umar ibn Xattob Qurayshning ulug‘lari bilan bu ishni qilish uchun ahdlashdi. Rasulullohni tezroq qatl qilish ishtiyoqida qilichini osib kamonlarini yelkasiga tashlab, yo‘lga tushdi.
Umar ketayotgan vaqtida qavmidan bo‘lgan Nuaym ibn Abdulloh Nuhamni uchratib qoldi. U islomni qabul qilsa-da, qavmidan qo‘rqqani uchun musulmonligini yashirib yurardi. U Umarning ko‘zidan bir yomonlikni payqadi, uning yuzini g‘azab va nafrat o‘rab olganini sezdi. Nuaym so‘radi:
- Qaerga ketayapsan, ey Ibn Xattob? Umar yo‘lida to‘xtab:
- Men quraysh xalqini ajratgan, ulutlarini nodonga chiqarib, olihalarini haqorat qilgan bir sobiiyni o‘ldirmoqchiman. Nuaym ibn Abdulloh uni shashtidan tushirish maqsadida:
- Allohga qasamki, nafsing seni aldab qo‘yibdi. Agar sen Muhammadni o‘ldirsang, Bani Abdu Mannof bolalari seni yer yuzida yurishingga qo‘yib qo‘yadi deb o‘ylaysan-mi?- dedi.
U qanday bo‘lmasin Umarni Rasululloh alayhissalomga aziyat yetkazish fikridan qaytarishni o‘ylardi.
U Umarga:
- Sen oldin o‘z oilangga qaytib ularni tuzat, - dedi. Umar ibn Xattob o‘ylanib qoldi. Gap nima xususda ekanini tushunmasdan: - Qaysi oilam haqida gapiryapsan, -dedi.
Nuham ibn Abdulloh aytdi:
- Kuyoving Said bilan singling Fotima islomni qabul qildi. Muhammadning diniga o‘tishdi. Sen avval ikkovi bilan gaplashgin.
Umar ibn Xattob yo‘lidan qaytib, g‘azablangan holda singlisi Fotimaning uyiga qarab ketdi. Singlisi uyida Habob ibn Art kuyovi bilan singlisi Fotimaga Qur'on oyatlari bitilgan sahifa - Toho surasini o‘qib berayotgan edi. Shu payt Umarning daragini eshitib Habobni tahmon orqasiga yashirishdi. Singlisi Fotima oyat bitilgan sahifani bir joyga yashirdi. Umar uyga kirib darhol so‘radi:
- Pichirlab nimani o‘qiyotgan edilaring, men uni eshitdim.
Fotima bilan kuyovi: - Nimani eshitdintiz, shunchaki gaplashib o‘tiribmiz degandek hayron bo‘lishdi. Umar ibn Xattob aytdi:
- Menga ikkalangizni ham Muxammad diniga ergashganingiz xabari yetdi, - deya kuyovi Saidning yuziga bir musht tushirdi. Fotima erini himoya qilmoqchi bo‘lganida uni ham yuziga urib jarohat yetkazdi. Singlisi yuzidan qon oqdi. Fotima bilan kuyovi uning bu ishidan jahli chiqib, haqiqatni oshkor qilishdi:
- Ha, shunday biz islomni qabul qildik. Allohga va uning Payg‘ambariga iymon keltirdik. Jaholat botqog‘idan chiqib saodat yo‘liga kirdik, har xil toshlardan yasalgan but sanamlarga sig‘inishdan qutildik. Endi nima qilsang qil!
Umarning mushtidan keyin Fotimaning yuzidan oqayotgan qon uni achinarli ahvolga keltirib qo‘ygandi. Singlisining ahvoli unga qattiq ta'sir qildi. Qo‘rqib qaltirab turgan singlisini bag‘riga bosib oldingidan yumshab dedi:
- Hozirgina o‘qiyotgan sahifalaringni menga beringlar. Muhammad keltirgan narsa nima ekanini ko‘rmoqchiman.
- Uni sizga berishdan qo‘rqamiz. Umar ibn Xattob dedi:
- Lotga qasamki, qo‘rqma, men uni o‘qigandan keyin, albatta, qaytarib beraman.
Fotima binti Xattob akasining iymon keltirishidan umid qilib dedi:
- Ey akajon, bu Payg‘ambarimiz(s.a.v.)ga nozil qilingan Allohning kitobidir, uni betahorat holda qo‘lga ushlab bo‘lmaydi.
Umar ibn Xattob o‘rnidan turib g‘usl qilib keldi. Shundan keyin singlisi Fotima qo‘lidagi sahifani unga berdi. Akasi sahifaga qarab shunday yozuvlarni o‘qiy boshladi: "Bismillahir rohmanir rohim. To, Ha. (Ey Muhammad alayhissalom), Biz sizga bu Qur'onni qiynalib jafo chekishingiz uchun emas, balki (Allohdan) qo‘rqadigan kishilarga pand-nasihat bo‘lsin uchun nozil qildik. (U) yerni va yuksak osmonlarni yaratgan Zot tomonidan nozil qilingandir. (U Zot) Uz Arshiga o‘rnashgan Rahmondir. Osmonlardagi, yerdagi va ularning orasidagi hamda tuproq ostidagi bor narsa Uningdir" (Toha, 1-6).
Umar bu oyatlarni o‘qirkan, birdan yuzini qo‘rquv egalladi va o‘z holiga qaytdi. Qalbini ajib bir muloyimlik o‘rab olayotganini his qilar singlisi va kuyovi esa bu holatni zo‘r hayajon va qo‘rquv bilan kuzatishardi. Umar hayrat va muloyimlik bilan dedi:
- Bu kalom naqadar go‘zal va ulug‘.
Buni eshitib turgan Habbob ibn Arat berkingan joyidan chiqdi, uning oldiga qo‘rqmasdan yaqinlashib aytdi:
- Allohga qasamki, ey Umar, Alloh azza va jalla seni tanladi. Rasululloh alayhissalomning da'vatiga seni tanladi. U zot ikki kishining haqqiga duo qilganlarini eshitdim. Rasuli akramning: "Allohim, o‘zingga mahbub bo‘lgan ikkisining biri bilan islomni aziz qilgin: Umar ibn Xattob yoki Amr ibn Hishom", deganlariga guvohman. Rasulullohning duolari sen uchun bo‘lgan deya umid qilaman.
Umar amakisining o‘g‘liga aytdiki:
- Ey Said, meni Muhammadning oldiga boshla, men Islomni qabul qilaman.
Xabbob ibn Arat Umarning so‘zi rost ekanini bildi va unga aytdi:
- Hozir u kishi bir qancha sahobalari bilan Arqamning hovlisida o‘tiribdi.
Umar qilichini olib, Arqamning hovlisiga qarab jo‘nadi. Uning hovlisiga kelib eshigini taqillatdi. Umarning ovozini eshitib Bilol ibn Raboh o‘rnidan turib borib eshik tirqishidan qaradi va Umarni ko‘rib shoshganicha orqasiga qaytdi.
- Yo Rasululloh, bu Umar ekan. Qilichi bilan kelibdi. Buni eshitib Hamza ibn Abdulmuttolib o‘rnidan qo‘zg‘aldi:
- Unga izn bering, agar yaxshilikni xohlab kelgan bo‘lsa, bizdan yaxshilik topadi. Agar yomonlikni xohlab kelgan bo‘lsa, qilichi bilan o‘zini chopamiz.
Bilol Umarning kirishi uchun eshikka borib ruxsat berdi. U eshikdan kirgach, to‘g‘ri Rasuli akram alayhissalomning oldilariga yo‘l oldi. Rasululloh o‘rinlaridan turib Umarni o‘tirishga taklif qildilar.
- Seni bu yerga nima keltirdi, ey Ibn Xattob, Allohga qasamki, senda johillik alomatlari nihoya topganini va Alloh senga yuborgan falokatni yo‘qolganini ko‘rayapman.
Umar ibn Xattob bir titrab aytdiki:
- Yo Rasululloh, men oldingizga Allohga va uning rasuliga, Alloh huzuridan kelgan narsaga iymon keltirgani keldim.
Nabiy alayhissalom takbir aytib yubordilar. Chunki Rasulullohning kechalari Robbisiga qilgan duolari ijobat bo‘lgan edi. Mana shu kundan boshlab Islom Umar bilan yanada shuhrat topadi, musulmonlarning kuch qudrati ortadi.
Hovlidagi barcha musulmonlar Umar ibn Xattob islom diniga kirganidan quvonishdi. Nabiy alayhissalom unga qarab dedilar:
- Alloh seni hidoyatga boshladi.
Umar ibn Xattob islomga kirganini e'lon qilishni istadi. Shu yerda turgan jamoatdan so‘radi:
- Bu xabarni qaysi bir qurayshlik yetkazadi? Ba'zi sahobalar aytishdi:
- Jamil ibn Muammar.
Umar ibn Xattob Arqamning hovlisidan chiqib, odamlardan Jamil ibn Muammarni so‘rab topdi. Umar unga:
-Men dinimni o‘zgartirdim, - dedi.
Jamil ibn Muammar ishonmasdan so‘radi:
- Sen diningni o‘zgartirdingmi? -Ha.
Jamil ovozini baland qilib qichqirdi:
- Ey xaloyiq, ogoh bo‘ling, Umar ibn Xattob boshqa dinga o‘tibdi.
Uning orqasida turgan Umar gapini tuzatib dedi:
- Yolgon aytyapti, men islom diniga kirdim va Allohdan boshqa hech qanday iloh yo‘q, Muhammad Allohning Rasuli ekaniga iymon keltirdim.
Odamlar Umarni o‘rab oldi. Ular bilan bir-birini o‘ldirib qo‘ygudek darajada tortishdi. Hatto quyosh chiqib tepaga keldi. Charchab o‘tirib qolgan Umarning teppasiga makkalik mushriklar kelishdi. Shunda ularga qarata dedi:
- Nima qilsalaring qilinglar. Biz uch yuz kishi bo‘lsak ham Makkadan yo biz chiqib ketamiz, yo sizlar chiqib ketasiz.
Ular bir-birlari bilan munozara qilib turgan mahal Umarning tog‘asi Os ibn Voil Sahmiy qaydandir paydo bo‘lib qoldi.
U gap nimada ekanligini tushunmay nima qilyapsizlar, deb so‘radi. Odamlardan biri dedi:
- Umar dinini o‘zgartirdi. Os ibn Voil dediki:
- Bas qilinglar, har kim o‘ziga bir ishni ixtiyor qilsa, nimayam qilasizlar? Birodarlaringiz Bani Odiy qabilasi xuddi shunday islomga kirayotganini ko‘rmayapsizlarmi? Umarni o‘z holiga qo‘yinglar.
Mushriklar xuddi Umarni tilka-pora qilib tashlaydigandek o‘qrayib tarqaldi.
Hamza ibn Abdulmuttalib islom diniga kirgandan so‘ng uch kun o‘tib Umar islomni qabul qildi. Bu paytda islomni qabul qilgan musulmonlar soni» bor-yo‘g‘i o‘ttiz to‘qqiz nafar edi.
Shundan so‘ng Umar tog‘asi Abu Jahlning eshigini taqillatdi. U tog‘asining Rasululloh alayhissalomga Makka ahlining ichida eng katta dushman ekanini bilardi.
Ichkaridan, kim u, degan ovoz keldi. Umar ibn Xattob
-man, dedi.
Abu Jahl tanish ovozdan xursand bo‘lib, uni uyiga taklif qildi:
- Xush kelibsan, ey jiyan, bir ish bilan keldingmi? Hazrati Umar darhol muddaoga ko‘chib qo‘yaqoldi:
- Sizga bir xabarni aytgani keldim.
Abu Jaxl ichida, Umar Muhammadni o‘ldirgan bo‘lsa, bu yerga yuzta urg‘ochi tuya so‘rab kelgan, degan o‘yga bordi. Jiyanining bu tashrifidan xursandligini bildirish uchun:
- Nima xabar?- deya so‘radi.
- Men dinimni almashtirdim.
- Shunday qildingmi? -Ha.
Abu Jahl bir oz o‘ylanib turib aytdi:
- Bunday qilolmaysan.
Hazrati Umar tog‘asi ishonmayotganini sezib:
- Men Allohga va Muhammad Uning rasuli ekaniga iymon keltirdim. U keltirgan narsalarni tasdiqladim, -dedi.
Abu Jahl o‘zini ichkariga olib eshikni yopa turib aytdiki:
- Alloh seni ham, olib kelgan xabaringni ham mendan uzoq qilsin.
Umar ibn Xattob islomni qabul qilganidan keyin Jabroil alayhissalom Rasuli akram alayhissalomning huzurlariga tushib:
- Ey Muhammad, osmon ahli Umarning islomga kirganidan xursand bo‘lishdi, - dedi.
Musulmonlar Umar islomni qabul qilgunga qadar Baytul Haromda tinch va xotirjam holda namoz o‘qiy olmas edilar. Hazrati Umar aytdi:
- Ey Allohning rasuli, biz tirik qolsak ham, halok bo‘lsak ham haq emasmizmi?
Rasuli akram alayhissalom bunga javoban aytdilar:
- Ha, shunday, nafsim qo‘lida bo‘lgan Zotga qasamki, sizlar tirik holda ham, o‘lgan holda ham to‘g‘ri yo‘ldasizlar.
Umar ibn Xattob buni eshitib:
- Unda nimadan berkinamiz? Sizni haq bilan yuborgan Zotga qasamki, men endi qaysi bir majlisda mushriklar bilan birga o‘tirib qolsam, qo‘rqib-pisib yurmasdan, Islomni oshkora yetkazaylik. Ka'bada namoz o‘qib islomning buyukli gini ko‘rsataylik. Sizni haq bilan yuborgan zotga qasamki, bugundan boshlab hech kim Allohga yashirin holda ibodat qilmaydi, - dedi.
Rasul alayhissalom sahobalari ikki saf bo‘lib chiqdilar. Hazrati Hamza bir saf boshida, Umar ibn Xattob yana bir safning boshida borar, qilichini chiqarib baland ovoz bilan shunday der edi:
- Allohdan o‘zga iloh yo‘q, Muhammad Uning rasulidir. Rasululloh alayhissalom sahobalari Masjidul Haromga kirishdi. Ka'bani tavof qilishdi. Tinch xotirjam holatda namoz o‘qib qaytishdi.
Buni ko‘rib mushriklar qalbini qahr-g‘azab va qayg‘u egalladi. Bir-biriga past ovozda pichirlab aytishdi:
- Bu qavm (musulmonlar) bizdan insof qilishni so‘rayapti.
Rasululloh alayhissalom qaytganlaridan so‘ng Hazrati Umarga shunday xushxabarni aytdilar:
- Batahqiq, sen haq bilan botil orasini ajratding, ey Foruq.
Umar islomni qabul qilgan vaqtda 26 yoshli yigit edi. Foruq musulmon bo‘lganini oshkora qilgan birinchi sahobiy bo‘ldi va uning bu dinga kirishi musulmonlar uchun katta yordam va xursandchilik bo‘ldi.
* * *
Yasribliklar Payg‘ambarimiz alayhissalom oldilariga kelib, u kishini himoya qilish va hijrat qilgan musulmonlarga yordam berish uchun bay'at bera boshladi. Shundan so‘ng Nabiy alayhissalom ashoblariga Makkadan Yasribga hijrat qilish uchun ruxsat berdilar. Ansoriylar muhojirlarni o‘z birodarlaridek qarshi oldilar. Bu birodarlik shu darajada ediki, muhojirlar ularning uyida o‘zlarini o‘z uyidek, shahrida o‘z shahridek emin-erkin his qildilar.
Rasululloh alayhissalom qurayshliklar sezib qolmasligi uchun yashirin holda yo‘lga chiqdilar.
Lekin Umar bunday qilmadi. U Yasribga hijrat qilishdan oldin Quraysh boshliqlari oldiga borib, bir o‘zi hijrat qilishini ko‘pchilik oldida ochiqdan-ochiq e'lon qildi. Go‘yoki u bu bilan Yasribga hijrat qilishdan oldin ularni ogohlantirib qo‘yayotgandek edi. Umar qilichini taqib, sadog‘ini yelkasiga osdi. Quraysh sayyidlari oldidan o‘tib, Ka'baga bordi. Yetti marta tavof qilib maqo-mi Ibrohimda ikki rakat namoz o‘qidi. So‘ng ular to‘planib turgan joyga borib shunday dedi:
- Qaysi biringiz onasini farzandidan ayirishni yoki farzandi yetim, xotini beva bo‘lib qolishini istasa, mana bu vodiyning orqasida menga uchrasin.
Shundan so‘ng Umar Yasrib tarafga ketdi. Uning orqasidan biron kishi borishga jur'at qilmadi.
Umarul Foruq musulmonlarning e'tiborli kishisiga aylandi. Muhojirlar va ansorlarning hurmat-ehtiromiga birday sazovor bo‘ldi. Albatta Umarning shaxsiyatida shunday hurmat-e'tibor va izzat-ehtiromga loyiq jihatlar juda ko‘p edi. Agar u ko‘rinmay qolsa, musulmonlar xavotirga tushar, hozir bo‘lsa, ko‘zlar sevinchga to‘lar va qalblar xotirjam bo‘lar edi. Umar Payg‘ambarimizning eng yaqin kishilaridan biriga aylandi. Go‘yoki u Nabiy alayhissalomning soyalaridek edi, desak xato bo‘lmaydi. Umarul Foruq Rasululloh alayhissalomga qarab, so‘zlarini eshitib to‘ymas, sahobalar ichida u kishiga eng ish tiyoqmand kishi bo‘lib qoldi.
Rasululloh alayhissalom aytdilarki:
- Alloh haqni Umarning tili va qalbiga joyladi. Yana Nabiy alayhissalom dedilarki:
- Alloh Umarga rahm qilsin, u haqni gapiradi, bir ishni qilsa, haq uchun qiladi va bir ishni tark qilsa, haq uchun tark etadi. Bundan boshqasi emas.
Hazrati Umar Habibimiz alayhissalom bilan birga Badr va Uhud jangida ishtirok etdi.
Bir kuni Umar ibn Xattob ba'zi sahobalar bilan Imomul xayr alayhissalom huzurlarida o‘tirgan edi. Oldilariga kiyimiga gard qo‘nmagan, sochlari qop-qora bir kishi keldi. Safar alomatlari ham bilinmaydigan bu kishini Rasulluloh alayhissalom ashoblaridan hech birlari tanimadi. U kishi Rasululloh alayhissalomning to‘g‘rilariga kelib o‘tirdi. Tizzalarini tizzalariga tekkizib, ikki qo‘lini ikki sonlari ustiga qo‘yib so‘radi:
- Ey Muhammad, Islom nima? Mustafo alayhissalom dedilar:
-Allohdan o‘zga iloh yo‘q deb guvohlik berishing va men Allohning elchisi ekanimga iymon keltirishing, namoz o‘qishing, zakot berishing, ramazon ro‘zasini tutishing va qodir bo‘lsang Baytullohni ziyorat qilishingdir.
U kishi:
- To‘g‘ri aytding, - dedi.
Payg‘ambarimiz alayhissalom sahobalari xotamul anbiyodan savol so‘rab, yana o‘zi tasdiqlayotgan bu kishiga ajablanib qarashdi.
U kishi yana so‘radi:
- Ey Muhammad, iymon nima?
Hodiyul bashir zot alayhissalom aytdilar:
- Allohga va Uning farishtalariga, payg‘ambarlariga, kitoblariga qiyomat kuniga, yaxshilik va yomonlik Allohdan ekaniga iymon keltirmog‘ing.
U kishi yana, to‘g‘ri aytding, deb tasdiqladi. Suhbatni kuzatib turgan sahobalar yana ajablanishdi. U kishi yana so‘radi:
- Ey Muhammad, ehson nima?
Olamlarga rahmat uchun yuborilgan zot javob berdilar:
- Allohni ko‘rib turgandek ibodat qilmog‘ing, agar sen uni ko‘rmasang ham albatta, U seni ko‘rib turadi.
- Qiyomat vaqti qachon?-deb so‘radi haligi kishi. Havodan olib gapirmaydigan zot alayhissalom shunday dedilar:
- U haqda so‘ralayotgan kishi so‘rovchidan bilguvchiroq emas.
U kishi aytdiki:
- Uning alomatlari bormi?
- Cho‘ri o‘z xojasini tug‘ishi, och, yalang‘och, kambag‘al va cho‘ponlarning bir-biridan o‘zish uchun imorat qurishi.
Ushbu savollarni bergan kishi turib ketganidan so‘ng Rasululloh alayhissalom Umar ibn Xattobdan so‘radi:
- Bu kishi kimligini bilasanmi?
Hazrati Umar o‘zi savol berib, o‘zi tasdiqlagan kishining kimligini bilmas, oldin ham u zotni ko‘rmagan edi.
U aytdiki:
- Alloh va Uning rasuli biluvchiroq.
Xotamul anbiyo alayhissalom - U Jabroil edi. Sizga diningizdan ta'lim bergani keldi, dedilar.
Ulug‘ xulq sohibi bo‘lgan zot alayhissalom aytdilar:
- Yangisini kiy, maqtovli holda yasha va shahid holda vafot qil.
Yangi ko‘ylak kiyganda Umar: "Menga avratimni berkitadigan kiyim kiygizgan va xilqatimni chiroyli qilgan Allohga hamdlar bo‘lsin", der edi.
* * *
Umar Xandaq kuni va Hudaybiya sulhini tuzishda Nabiy (s.a.v.) bilan birga edi.
Umar ibn Xattob bir kuni Rasulullohning huzurlarida Quraysh ayollarining ko‘p savol so‘rab ovozlarini baland qilib gapirayotganini qo‘rib qoldi. Ular Umarning ovozini eshitib, o‘zlarini panaga olib jim qolishdi. Bu holni ko‘rib Xotamul anbiyo (s.a.v.) tabassum qildilar.
Umar:
- Ey nafsining dushmanlari, Rasulullohdan qo‘rqmay, mendan qo‘rqyapsizlarmi? - dedi.
Allohning elchisi (s.a.v.) aytdilar:
- Ey Umar, agar yo‘lda shayton senga duch kelib qolsa, yo‘lini o‘zgartirib boshqa yo‘ldan ketgan bo‘lardi.
Rasululloh (s.a.v.) Umar ibn Xattobni otasining nomi bilan qasam ichganini eshitib aytdilar:
- Albatta, Alloh ota-bobolaring nomi bilan qasam ichishdan qaytardi.
Abu Hafsa deydi:
- Bu so‘zni eshitganimdan so‘ng hech qachon bunday qasam ichmadim.
Bir kuni peshin payti Rasululloh (s.a.v.) masjidga xursand holda kirib keldilar. U yerda sahobalar o‘tirishgan edi. Rasululloh (s.a.v.) Umarga qarab dedilar:
- Men bugun tushimda ko‘ylak kiygan kishilarni ko‘rdim. Ularning kiyib olgan kiyimlari ko‘kraklariga ham yetmas, ba'zilariniki esa undan ham teparoqda edi. Keyin Umarni ko‘rdim. Uning ko‘ylagi yergacha yetib turardi.
Sahobalar so‘rashdi:
- Uni qanday ta'vil qilasiz, yo Rasululloh? Havodan olib gapirmaydigan Rasuli akram aytdilar:
- Dinga yo‘ydim.
Albatta, Umar islomni mukammal ushladi. U kishi "rido"sini kiyganida boshdan-oyoq berkitar edi. Shundan so‘ng Xotamul anbiyo (s.a.v.) aytdilar:
- Men bir kuni tush ko‘rdim. Tushimda menga bir qadah sut berildi. Undan ichganimda tirnoqlarimga qadar oqib borganini sezdim. Shundan so‘ng o‘zimdan ortib qolganini Umarga berdim.
Rasulullohdan so‘rashdi.
- Buni nima deb ta'vil qildingiz, yo Nabiyyulloh. Abul Qosim (s.a.v.) aytdilar:
- Ilmga yo‘ydim.
Umar ibn Xattob Hotamul anbiyo (s.a.v.) bilan Umraning qazosida, Makka fathida, Hunayn g‘azotida va Toif qamalida birga qatnashdi.
Bir kuni Umarul Foruq Rasululloh alayhissalomning haj qila olmasliklari ma'lum bo‘lganidan so‘ng, umra qilishga izn so‘radi. Nabiy alayhissalom izn berib aytdilar:
- Ey birodarim, duo qilganingda bizni unutma. Aziz birodar, qarang butun olamga rahmat qilib yuborilgan zot Umarga shunday deb turibdilar. Alloh u zotning avvalgi-yu oxirgi gunohlarini kechirib qo‘ygani holda Umarning Ka'ba oldidagi duosiga nima muhtojligi bor?
Umar qachon bu so‘zni eslasa: "Bu dunyoda men uchun eng sevimli narsa menga u zotning: "Ey birodar", degan so‘zlaridir", derdi.
Ha, bu so‘z butun bashariyat sayyidi tarafidan odamlar bir-biriga o‘zaro birodar ekanini tasdiqlovchi muborak shahodatdir. Ana shu so‘z Umarning ulug‘ligiga ham dalolat qiladi. Umar shu birodarlik ahlidandir.
Umarul Foruq bahs-munozara qilishga muhtoj bo‘lgan ishlarda tortishar, ba'zan hukmini bilmaydigan ishlar bo‘lsa, darhol hukm chiqarmas, faqat Nabiy alayhissalom keltirgan hukmlar bilan qanoatlanuvchi edi.
Umar ibn Xattob Ka'badagi Hajarul asvadni o‘pib, xuddi unga xitob qilayotgandek dedi:
- Sen foyda ham, zarar ham bermaydigan oddiy toshsan. Allohga qasamki, Rasululloh alayhissalom seni o‘pganlarini ko‘rmaganimda seni o‘pmas edim.
Bir kuni choshgohda Rasululloh (s.a.v.) masjidda ba'zi sahobalar bilan o‘tirganlarida shunday dedilar:
- Tushimda jannatda yurganimni ko‘ribman, bir ayol shu yerdagi qasr yonida tahorat olardi. Men undan: "Bu qasr kimniki", deb so‘radim. "Umarniki", deb javob berdi. Shunda men seni rashkchi ekaningni eslab, darrov ortimga burildim.
Umar ibn Xattob yig‘lab dedi:
- Sizdan ham rashk qilamanmi, ey Allohning rasuli?
* * *
Umar ibn Xattob Toifdagi Ajz degan joyda musulmonlar qo‘shiniga amir bo‘lib borgan va Tabuk g‘azotida Nabiy (s.a.v.) bilan birga hamrohlik qildi.
Kunlardan birida Rasululloh sallallohu alayhi vasallam Jabroil alayhissalom bilan suhbat qurib o‘tirganlarida Foruq masjidga kirib keldi. Jabroil (a.s.) aytdilar:
- Bu sening birodaring Umar ibn Xattob emasmi? Rasululloh (s.a.v.) aytdilar:
- Ha, mening birodarim. Yerda bo‘lganidek osmonda ham ismi bormi?
Jabroil (a.s.) aytdilar:
- Sizni haq bilan yuborgan Zotga qasamki, uning ismi osmonda yerdagidan mashhurroqdir. Uning ismi osmonda Foruq, yerda esa Umardir.
Kunlarning birida Rasululloh alayhissalom Qubo masjidiga Abu Bakr, Umar, Usmon ibn Affon va Ali (r.a.)lar bilan birga bordilar. Masjidda ba'zi ansoriy va muhojir sahobalar bor ekan. Payg‘ambar (s.a.v.) aytdilar:
- Sizlar mo‘minmisizlar?
Qavm jim bo‘lib qoldi. Xotamul anbiyo yana so‘radilar:
- Sizlar mo‘minmisizlar?
Umar ibn Xattob aytdi:
- Yo Rasululloh, albatta, ular mo‘mindirlar, men ham ulardanman.
Ular: "Ha", deb javob berishdi. Nabiy (s.a.v.) aytdilar:
- Balo va musibatlarga sabr qilasizlarmi? Ular yana: "Ha" deb javob berishdi. Yaxshiliklar imomi (s.a.v.) aytdilar:
- Ne'mat va yaxshilikka shukr qilasizlarmi? Ular tag‘in: "Ha", deyishdi.
- Ka'baning Rabbiga qasamki, ular mo‘mindirlar. Mo‘min kishi mana shunday bo‘ladi. Foruq hamma vaqt sabr qiluvchi, shukr qiluvchi va rozi bo‘luvchi bandalar-dan bo‘lgan.
Umar ibn Xattob Hajjatul vado' kuni Rasululloh bilan birga bo‘ldi. Rasululloh (s.a.v.) Makkadan Madinaga qaytganlaridan so‘ng kasal bo‘lib yotib qoldilar. Keyin ruhlari Rofiqul A'lo sari yo‘l oldi. Umar ibn Xattob bundan juda qattiq qayg‘uga botdi.
Umar ibn Xattob Rasulullohning (s.a.v.) xalifasi Abu Bakrni eng og‘ir va qiyin vaziyatda himoya qildi. Bu vaqtda musulmonlar Rasululloh vafotidan mahzun holatga tushib nima qilishlarini bilmasdan, es-hushlarini yo‘qotib qo‘ygandi. Rasulullohning vafotlari musulmonlarni shunday holga keltirib qo‘ygan edi. Foruq birinchilardan bo‘lib Abu Bakr Siddiqga bay'at berdi. Boshqa musulmonlar ham unga ergashib, Abu Bakrga bay'at berishdi.
Abu Bakr u bilan qiyin paytlarda maslahatlashar, hattoki biror ishni qilishni xohlasa, uning fikriga qarar edi. Ayrim kishilar Abu Bakrning oldiga borib: "Allohga qasamki, bilmay qoldik, xalifa senmi yoki Umar?" deb so‘rar edi. Siddiq aytardiki:
- Agar u buni xohlasa (kifoya).
Abu Bakr Umarni musulmonlarga qozi etib tayinlanganidan keyin u kishining davlat ishlarida yordam beradigan va maslahat qiladigan vaziriga aylandi. Umar Islom xalifaligining eng obro‘li kishilaridan biri hisoblanib, Payg‘ambarimiz (s.a.v.) ham u bilan maslahatlashib turar edilar.
Aqro ibn Tamimiy va Uyayna ibn Hasson Firoziylar qabila ahliga so‘zi o‘tadigan boy kishilar bo‘lib, Nabiy alayhissalom davrlarida bir muncha imtiyozlarga ega edilar. Bir kuni ular Abu Bakrning oldiga kelishdi va:
- Ey Rasulullohning xalifasi, bizning qabilada bir yer bor, u yer sho‘r, na o‘t-o‘lan o‘sadi, na undan boshqa foyda bor. Rasululloh (s.a.v.) ham bizga o‘z ulushlarimizni berib turar edilar. Agar ma'qul ko‘rsangiz, shu yerni bizga ajratib bering, - dedilar.
Abu Bakr bunga ijozat berib, yerni ikkoviga xatlab berdi. Bir qancha kishini guvoh qildi. Bu guvoxlar ichida Umar ibn Xattob yo‘q edi. Aqro bilan Uyayna Foruqning uyiga borishdi. Umarga o‘sha qog‘ozni ko‘rsatishdi. Hazrati Umar uni o‘qiy turib, qo‘liga tupirdi-da qog‘ozdagi yozuvlarni o‘chirib tashladi. Aqro bilan Uyaynaning bundan jahli chiqib aytishdi:
- Allohga qasamki, biz bilmay qoldik, qaysi biringiz xalifa, umi yoki sen?
Umarni yomon so‘zlar bilan haqorat qilishdi. Foruq shunda aytdi:
- Rasululloh (s.a.v.) sizlar bilan birodar va ittifoq bo‘lgan vaqtda musulmonlar kuchsiz va ozchilik edi. Sizlarni Islomga muhabbati oshsin degan maqsadda rag‘batlantirib turar edilar. Endi Alloh Islomni aziz qildi. Jo‘nanglar, boshqa qo‘ringmanglar. Allohdan qo‘rqinglar va Uning haqlariga rioya etinglar.
Aqro ibn Habis bilan Uyayna ibn Hasson Abu Bakrning oldiga borib, Umardan norozi bo‘lganini aytishdi:
- Allohga qasamki, biz bilmay qoldik, senmi xalifa yoki umi?
- Agar u xohlasa, bunga loyiq.
Abu Hafsa (r.a.) bundan g‘azablandi va Abu Bakrning oldiga kelib so‘radi:
- Siz bo‘lib bergan yer kimniki ekanini menga ayting, u siznikimi yoki musulmonlarnikimi?
- Albatta, musulmonlarniki.
- Unda bu yerni ikkalasiga berishga sizni nima majbur qildi?
- Men oldimdagilar bilan maslahat qildim va ular menga shu maslahatni berishdi, senga shuni yetkazdim. Albatta, sen bu masalada mendan biluvchiroq ekansan. Sen haqsan.
* * *
Abu Bakr Siddiq kasal bo‘lib yotib qoldi. Shunda maslahat uchun Abdurahmon ibn Avf bilan Usmon ibn Affonni chaqirib Umar ibn Xattobni" xalifa etib tayinlashini bildirdi. Ularning ikkisi ham Abu Bakrning bu fikrini ma'qulladilar. Shundan so‘ng Abu Bakr Usmon ibn Affonga Umarning xalifa bo‘lgani haqidagi qarorni yozib qo‘yishni buyurdi va hazrati Umarga odam yuborib bunday dedi:
- Ey Umar, sen yoqtirmaydigan narsa yomondir va sen yoqtiradigan narsa yaxshidir. Ba'zi yomon ko‘rilgan narsa yaxshilikni yomon ko‘rsatib, yomonlikni yaxshi ko‘rsatadi.
Umar ibn Xattob aytdiki:
- Menda bu narsaga hojat yo‘q. Xalifa bo‘lishni xohlamayman.
- Lekin ularning senga hojatlari bor.
* * *
Abu Bakr (r.a.) vafot etgach, musulmonlar Foruqga bay'at berdilar. Bu vaqtda Hazrati Umar 55 yoshda edi. Umar ibn Xattobga bay'at berib bo‘lishgandan keyin musulmonlardan so‘radi:
- Abu Bakrni Rasulullohning xalifasi deb chaqirardik. Meni qanday chaqirasizlar?
- Biz seni Rasululloh xalifasining xalifasi deb chaqiramiz.
- Rasulullohning xalifasining xalifasi... bu juda uzun. Mug‘iyra ibn Sho‘‘ba Saqafiy boshqa fikrni taklif qildi:
- Sen amirimizsan, biz mo‘minlarmiz, sen esa amirul mo‘mininsan.
Mug‘iyra ibn Sho‘‘baning taklifini barcha musulmonlar birdek ma'qullashdi.
Umar ibn Xattob birinchi bo‘lib amirul mo‘minin nomini oldi. Bu voqea hijratning 13-yili jumodul oxir oyiga to‘g‘ri keladi.
Amirul mo‘minin Umar Abu Bakrning uyiga bordi. U kishining ayoli Asmo binti Amiysdan so‘radi:
- Abu Bakr Rabbiga qanday ibodat qilardi, o‘z nafsiga qanday muomalada bo‘lardi?
Asmo binti Amiys aytdi:
- U kishi sahar vaqti turar, tahorat qilib namoz o‘qirdi. Namoz o‘qiy turib, yig‘lab Qur'on tilovat qilardi, yig‘lab sajda qilardi va yig‘lab duo qilardi. Shu vaqtda uyning ichi va tashqarisida yangi pishirilgan jigar hidi ufurib ketardi.
Umar yig‘lab aytdi:
- Ey Ibn Xattob, sen unga o‘xshaysanmi? Batahqiq Abu Bakr Siddiq ibodat qilishda, uning ahkomlari va yo‘l-yo‘rig‘ida rabboniy kishi bo‘lgan. Vaholanki, hazrati Umar ham xuddi Alloh azza va jallani ko‘rib turgandek ibodat qilardi.
Agar amirul mo‘minin yaxshi rohat va farog‘atda yashashni xohlasa va muboh ne'matlardan bahramand bo‘lishni istasa, albatta, buni qilar va hech kim unga mone' bo‘lolmas edi. Islom dini va musulmonlarning kuch qudrati, shon shuhrati va rivojlanishi uchun qilgan xizmatlari bilan bunga loyiq edi. Lekin nafsini yengib, oddiylik va faqirona yashashni ixtiyor qildi.
Umarul Foruq nafsini tergab yashar, ozgina uxlar, quvvat bo‘ladigan darajada ozgina ovqatlanar, dag‘al kiyim kiyar edi. Ahli oilasi uning bu holiga rahmi kelib aytardi:
- O'zingizga rahm qiling. Biroz uxlab oling,- desa Umar aytardi:
- Agar kechasi uxlasam, nafsimni halok qilaman, kunduzi uxlasam ra'iyatni halok qilaman.
Sa'd ibn Abu Vaqqos Kisro podshohligiga qarashli shaharlar va hududlarni fath qildi. Kisroning kiyim va bisotlarini Rasulullohning shahriga yubordi. Umar ibn Xattob bu narsalarga qarab shunday dedi:
- Bu qavm oldin hukmdor edi, endi esa xor bo‘ldi. Amirul mo‘minin Umar Kisroning kiyimlari va nafis javohirlar bilan bezatilgan tojiga qaradi. Kisroning qilichi qabzasidan tutib aytdi:
- Kisroning qilichini o‘ziga zarar qilib, manfaatli etmagan Allohga hamd bo‘lsin.
Shunda amirul mo‘minin tabassum qildi. Balki uning tabassum qilishiga sabab, yoshligida uchragan rumlik kishining: "Sen hali arab, rum va forsning hukmdori bo‘lasan", degan so‘zlarini eslagandir.
Umar hovlisiga kirganida yamoq solingan kichkina gilamchaga ko‘zi tushdi. U bir quloch chiqar yoki chiqmas edi. Ayolidan so‘radiki:
- Mana bu senikimi?
- Abu Muso Ash'ariy uni bizga hadya qildi.
- Abu Muso? Bu narsani menga keltiribdimi? Abdulloh ibn Qays uning uyiga oldinroq yetib bordi.
Umarning yuzini g‘azab buluti o‘rab olganini ko‘rdi. Sarosimaga tushib dedi:
- Shoshilmang, amirul mo‘minin.
Foruq gilamchani Abu Musoga qarab otdi va:
- Buni menga hadya etishga nima majbur qildi? Buni ol, bizning unga hojatimiz yo‘q- dedi.
* * *
Umar xutba o‘qiladigan joyda turib so‘radi:
- Agar men sizlarga adolat qilishdan boshimni bursam, nima deb javob qilasizlar?
Bir kishi aytdiki:
- Agar shunday bo‘lsa, qilich bilan tuzatamiz. Amirul mo‘minin Umar aytdiki:
- Mendek obro‘li kishini-ya?
- Ha, sizday obro‘li amir bo‘lsa ham.
Abu Hafsa xursand bo‘lib dedi:
- Alloh rahm qilsin. Orangizda meni egri yo‘ldan qilichi bilan to‘g‘irlab turadigan kishilarni yaratgan Allohga hamd bo‘lsin.
Binobarin, Foruqni ham Rasulullohning sahobalari yaxshilikka buyurib, yomon ishlarni qilmaslikka ogohlantirib turar, lekin bundan Umar g‘azablanmas va ularga shunday deb aytardi:
- Ayblarimni yuzimga aytgan kishilarga Allohning rahmati bo‘lsin.
Ka'bul Axbor amirul mo‘mininning majlisiga keldi. (U kishi yahudiy olimlaridan bo‘lib, islomni qabul qilgan edi.) Foruq u kishiga dedi:
- Menga o‘lim haqida aytib ber.
Ka'bul Axbor o‘limni sifatlab shunday dedi:
- O'lim xuddi bir kishining ichiga kirgan g‘ujanak tikanga o‘xshaydi. So‘ng bu tikanni bir kishi qattiq tortadi. Shu tikandan uzilgani uzilib, qolgani qolib ketadi.
Foruq o‘limni doim eslab yurar, qudratli va jabbor Zotniyag xuzuriga borganda bo‘ladigan savol javobdan juda qo‘rqardi.
* * *
Umar roziyallohu anhu tanqid va qarshi fikrdan qo‘rqmas, shu ikkisini o‘z o‘rnida yo‘lini yoritadigan mash'ala sifatida qabul qilardi. Hazrati Umar bir kuni minbarga ko‘tarilganlaridan so‘ng shunday dedi:
- Endi ayollar mahrini qirq uqiyadan ziyoda qylmanglar. Kimki shundan ziyoda qilsa, ortiqchasi baytul molga o‘tkaziladi.
Musulmonlar orasida o‘tirgan bir ayol turib aytdi:
- Bunday qilishga haqqing yo‘q, ey amirul mo‘minin.
- Nima uchun? Ayol shunday dedi:
Chunki eshituvchi va Olim Zot Alloh: "Agar bir xotinnn qo‘yib, boshqa bir xotinga uylanmoqchi bo‘lsangizlar, avval-gnsiga sanoqsiz molu dunyoni (mahr qilib) bergan bo‘lsangiz-da undan biron narsani qaytarib olmangazlar! Uni olish bo‘hton va ochiq gunoh bo‘lgan holida olasizlarmi?" (Niso, 20) degan.
Ayolning bu so‘zlaridan Faruq g‘azablanmadi, unga zug‘um ham qilmadi. Balki qat'iylik bilan dedi:
- Ayol to‘g‘ri aytdi, Umar xato qildi.
Umar shiddati va qattiq qo‘lligiga qaramasdan, erkak yoki ayolning og‘ziga "qapqoq" qo‘ymasdi. Balki hammasini o‘z fikrini shijoat bilan bildira olishga qo‘yib berardi.
Choshgoh vaqtida Umar ibn Xattob musulmonlar bilan gaplashib o‘garganlarida bir kishi Hazrati Umarning so‘zini bo‘lib:
- Allohdan qo‘rq, ey Umar, - dedi. Foruq unga hech narsa demadi. Lekin majlisda o‘tirganlardan biri haligi kishiga do‘q qilib dedi:
- Ovozingni o‘chir, amirul mo‘mininga ham shunday deysanmi?
Oddilligi va haqiqatparvarligi bilan qiyomatgacha nomi o‘chmaydigan buyuk Umar tanbeh bergan kishiga shunday dedi:
- Qo‘y uni, agar Allohdan qo‘rqish haqida gapirmasangiz, siz uchun yaxshilik bo‘lmaydi, agar u haqda eshitmasak, bizda yaxshilik bo‘lmaydi.
* * *
Hijratning o‘n sakkizinchi yili odamlar qattiq ocharchilik va qiyinchilikda qolishdi. Qurg‘oqchilik va qahatchilik boshlandi. Bu yilni Ramoda yili deb nomlashdi.
Bir kuni amirul mo‘minin tuya so‘yib go‘shtini Madina ahliga taqsimlashni buyurdi... So‘ngra uyiga qaytdi. Uning oldiga pishirilgan tuyaning o‘rkachi va jigarini olib kelishdi. Go‘sht juda ham yoqimli hid taratardi. Umar go‘shtga tegmasdan so‘radi:
- Buni qaerdan oldilaring?
- Bugun so‘yilgan tuyaning go‘shtidan, - dedi uydagilar. Abu Hafsa taomni oldidan surib aytdi:
- Bay-bay, voliylik qandayam yomonki, o‘zim yaxshi taomlarni yesam-da, odamlarga suyaklarini qoldirsam.
So‘ngra xodimini chaqirib unga:
- Ey Aslam, mana bu idishingni ko‘tar. Menga non bilan zaytun yog‘i keltir, - dedi.
Umar ibn Xattob o‘zini musulmonlardan biri hisoblardi. Shuningdek, Alloh azza va jalla Umarni musulmonlarga voliy qilganida javobgarlik va mas'uliyatdan boshqa narsani ziyoda qilmaganini va bu mansabni suiste'mol qilish imtiyozi berilmaganini yaxshi bilardi.
Agar xalq och qoladigan bo‘lsa, ularning avvalgisi o‘zi bo‘lar, agar to‘q bo‘ladigan bo‘lsa, to‘q bo‘lgan kishilarning oxirgisi bo‘lardi.
U kishi aytardiki:
- Agar ularga yetgan narsa menga yetmasa, odamlar sha'ni, hurmat-e'tibori menga qanday ham yordam bersin.
Hazrati Umar musulmonlar go‘sht va yog‘ topolmagan paytlar zaytun yog‘idan boshqa narsa yemas edi. Zaytun yeyverganidan hattoki ichaklari og‘rib quldurardi. Shunda amirul mo‘minin kaftini qorniga qo‘yib shunday der edi:
- Ey qorin, modomiki, puling yaxshiroq yog‘ sotib olishga yetmas ekan, mana shu zaytunga sabr qilasan.
Foruq nasabini Nabiy (a.s.) bilan bog‘lashni xohladi. Shu masalada Hazrati Alining oldiga borib, qizi Ummu Gulsumni o‘ziga so‘radi. Ali ibn Abu Tolib:
- Qizimni Ja'farning o‘g‘liga bermoqchi edim (ya'ni Ja'far ibn Abu Tolibning o‘g‘liga), - dedi.
Amirul mo‘minin Umar dedi:
- Ey Ali, qizingni menga nikohlab ber, Allohga qasamki, agar yer yuzida unga loyiq kuyov bo‘lsa, men unga munosibman.
Umarning so‘zlari Ali (r.a.)ga muvofiq keldi va:
- Men senga qizimni berdim, ey mo‘minlar amiri, - dedi. Foruq xursand bo‘lib, Rasululloh (s.a.v.)ning qabrlari bilan minbar qarshisida o‘tirgan muhojirlar oldiga keldi. U yerda Usmon, Zubayr, Talha ibn Abdulloh, Abdurahmon ibn Avf va bir qancha sahobiylar o‘tirishgan edi. Amirul mo‘minin ularga qarab aytdi.
- Meni uylantiringlar. Ular hayron bo‘lib so‘radilar:
- Kimga, ey amirul mo‘minin? Foruq aytdi:
- Alining qiziga.
* * *
Foruqning odilligi xalq orasida yoyildi. Kechalari raiyat ahvolidan xabar olish uchun bir o‘zi aylanib chiqar yoki xizmatkori Aslamni o‘ziga sherik qilib olar yoki biror sahoba bilan aylanar edi. Ayniqsa, kechasi raiyatning nimaga muhtoj yoki muhtoj emasligi aniq bilinardi. Bir kuni Rasululloh alayhissalom shahri atrofida aylanib yurgan Foruq xaroba kulba oldida bir kishini ko‘rdi. Undan xotini homilador ekanini va hozir to‘lg‘oq tutayotganini bildi. Ayolning oldida eridan boshqa yordam beradigan kishi yo‘q edi. Hazrati Umar tezda uyiga qaytib, Payg‘ambarimiz (s.a.v.)ning nabiralari bo‘lgan ayoli ummu Gulsumga aytdi:
- Senga musibat yetgan kunda Allohning himoyasida bo‘lishni xohlaysanmi?
- Albatta ey mo‘minlarning amiri. Foruq aytdi:
- Bir bechora ayolni to‘lg‘oq tutyapti, uning oldida hech kim io‘q.
Ummu Gulsum amirul mo‘mininning so‘ziga shunday javob qaytardi:
- Ha, bu yaxshi ish, agar borishni xohlasangiz. Foruq ayoli bilan tug‘ilajak go‘dak uchun kerak bo‘ladigan ozuqa, suv va o‘rash uchun bir bo‘lak kiyimlik ham oldi. Amirul mo‘minin bir yelkasiga qozoni, bir yelkasiga unni ko‘tarib, ayoliga meni orqamdan yur, dedi.
Er-xotin kulba oldiga kelishdi. Hazrati Umar Ummu Gulsumga ayol yotgan uyni ko‘rsatib ishora qildi. Ummu Gulsum to‘lg‘oq tutayotgan ayolga yordam berish uchun ichkariga kirib ketdi. Amirul mo‘minin o‘tirib o‘choq yasadi, ustiga qozonni qo‘yib, tagiga o‘t yoqdi va taom pishira boshladi. Umarni ichida mamnun bo‘lib, kuzatib turgan homilador ayolning eri o‘z-o‘ziga shunday der edi: "Mana bu kishi Umar ibn Xattobdan ko‘ra xalifalikka haqliroq ekan".
Ichkaridan chaqaloq ovozi eshitildi. Hazrati Umarga Ummu Gulsum quvonganidan:
- Ey amirul mo‘minin, otasini o‘g‘il ko‘rgani bilan muborak eting.
A'robiy amirul mo‘minin degan so‘zni eshitganida dahshat va hayratdan haykaldek qotib qoldi. Bu kishi Umar ibn Xattobmi? A'robiy u kishiga yuzlanganda amirul mo‘mininning soqollari orasidan tutun burqsir edi. Be-harakat bo‘lib qolgan a'robiyga qarab:
- Nimaga qotib qolding, bu yoqka kel, - dedi. Foruq qozonni ko‘tardi-da, kulba yaqiniga borib xotinini chaqirdi:
- Ey Ummu Gulsum, qozonni ol, ayolning qornini to‘ydir.
Ummu Gulsum ayolni ovqatlantirgandan so‘ng qozonni qaytarib uzatdi. Hazrati Umar a'robiy oldiga kelib aytdi:
- O'zing ham yeb ol, ko‘p qiynalding.
Shundan keyin amirul mo‘minin ayoli bilan uyga ketdi.
* * *
Bir kishi Misr voliyi Amr ibn Os ustidan amirul mo‘minin oldiga shikoyat qilib keldi. Da'vo qilishicha, voliy ot poygasini tashkil qilgan. Musobaqada da'vogar voliyning o‘g‘li Muhammad ibn Amrni quvib o‘tgan.
Muhammad ibn Amr otning oldiga kelib, uning egasiga tashlangan bir qamchi tushirib:
- Otingga qara, men voliyning o‘g‘liman, - deb po‘pisa qilganini bildirdi.
Bu gap Amr ibn Osga yetib borganda jabr ko‘rgan kishini amirul mo‘mininga shikoyat qilib borishidan qo‘rqib bir oz vaqt hibsda saqlab turgan. Lekin u hibsdan qutilib Madinaga boradi va bo‘lgan voqeani yetkazadi.
Shikoyatchining so‘zlarini eshitgan Umar g‘azabdan o‘rnidan turib ketdi. Amrni Madinaga olib kelish uchun Misrga odam yubordi. Amr ibn Os bilan o‘g‘li Madinaga yetib keldi... Mana shu qasosni deb.
Foruq:
- Misrlik qaerda?, - deb chaqirdi. Bir kishi:
- Mana u, ey amirul mo‘minin, - deb javob qildi. Foruq uning oldiga borib qo‘liga darrani berib dedi:
- Mana bu qamchi bilan voliyning o‘g‘lini ur. Misrlik kishi Muhammad ibn Amrni holdan toyguncha urdi. Shu yerda hozir bo‘lgan kishilar qani to‘xtay qolsa, deb turishardi. Lekin juda katta bir davlatning rahbari bo‘lgan Amr ibn Os o‘g‘lini jazodan saqlay olmadi. So‘ngra amirul mo‘minin Umar misrlikka qarab aytdi:
- Bu qamchi bilan Amrning ham yaltir boshiga ur, Allohga qasamki, uning o‘g‘li hokimning o‘g‘li bo‘lgani uchun seni urgan.
Amr ibn Os qo‘rqib ketganidan ko‘zlari javdirab dedi:
- Ey amirul mo‘minin, shundoq ham yetarli bo‘ldi, meni kechiring.
Misrlik aytdiki:
- Ey amirul mo‘minin, meni urgan kishini urib bo‘ldim.
Foruq misrlik kishiga dedi:
- Allohga qasamki, sen uni urmoqchi bo‘lsang, toki o‘zing qo‘ymaguncha sen bilan uning orasiga hech kim tushmaydi.
Hazrati Umar Amr ibn Osdan g‘azablanib dedi:
- Ey Amr, kachondan beri odamlarni qul qilib olding, ularni onalari hur qilib tug‘ishmaganmi?
Amirul mo‘minin unga o‘zidan oldin biron hokim aytmagan, bir umr esdan chiqmaydigan so‘zni aytgan edi.
* * *
Bir juma kuni amirul mo‘minin Rasul alayhissalom minbarlariga xutba o‘qish uchun ko‘tarildi. Xutba o‘qiyotib, birdan xutbadan boshqa yoqqa burilib dedi:
- Ey Soriya ibn Hasson, toqqa, toqqa, zolim bo‘rilardan qutilish uchun toqqa qarab yur.
Bu so‘zdan odamlar bir-biriga qarashdi. Ali ibn Abu Tolib:
- Rost aytdi, Allohga qasamki, albatta u aytgan so‘zidan chiqadi,-dedi.
Foruq namozni ado etib bo‘lganidan so‘ng Ali ibn Abu Tolib so‘radi:
- Xutba o‘qiyotganingizda sizga biror narsa bo‘ldimi? Amirul mo‘minin aytdiki:
- Nima ekan u?
Ali ibn Abu Tolib aytdi:
- Xutba o‘qiyotganda, ey Soriya, toqqa toqqa qarab yur, zolim bo‘rilardan qutilish uchun toqqa qarab yur, degandek bo‘ldingiz?
Amirul mo‘minin aytdi:
- Men shunday dedimmi? Abul Hasan (r.a.) aytdi:
- Ha, bu gapni masjidda jam bo‘lgan mo‘minlarning hammasi eshitishdi.
Amirul mo‘minin Umar aytdi:
- Xayolimdan o‘tdiki birodarlarimiz otliq holda mushriklar darasidan o‘tib borishardi, agar yo‘llarida to‘g‘ri yursalar, mushriklar g‘olib bo‘lar, agar toqqa chekinsalar, mushriklar qo‘ygan pistirmadan o‘tib orqa tarafdan zarba berar va g‘olib bo‘lardi. Agar to‘g‘ri o‘tib ketganlarida, halok bo‘lishardi. Shunda men sen eshitgan narsani aytdim.
Bir oydan so‘ng bir xabarchi fath xushxabari bilan keldi. U o‘sha kuni o‘sha vaqtda tog‘dan o‘tayottanida Umar ibn Xattobning ovoziga o‘xshash bir ovoz: "Ey Soriya, toqqa, toqqa", deganini eshitganini esladi va toqqa tomon ko‘tarilib, Alloh fath ato etganini aytdi.
Albatta, Umarul Foruq halol va nurli kishi bo‘lib, uning nigohi minglab chaqirim naridagi narsani aniq va yorqin tarzda ko‘rib turardi. Shuning uchun ham do‘sti Soriyani ogohlantirgan edi. Bas, u bu gapni yaqinida turgandek qabul qilgan. Bu musulmonlar uchun ochiq-oydin nusrat bo‘ldi.
Bir kishi amirul mo‘mininning oldiga kelganda undan so‘radi:
- Isming nima?
U kishi
- Alanga! - deb javob berdi. Hazrati Umar so‘radi:
- Kimning o‘g‘lisan?
- Cho‘g‘ning o‘g‘li.
- Otang kimning o‘g‘li?
- Olovning o‘g‘li.
- Otangning otasi kimning o‘g‘li?
- Yong‘inning o‘g‘li.
- Qaysi manzildansan? .
- Olov dengizidanman. Amirul mo‘minin Umar aytdi.
- Senga voy bo‘lsin, ahlingga olov yetib, uy-joylaringni yoqib yubordi.
Haligi kishi Umarning oldidan chiqib qabilasi oldiga ketdi. Ularning hammasini yonish ichida qolganini ko‘rdi. U kishi aytgan nomlar hammasi o‘t-olovning ma'nosini berar edi.
* * *
Umarul Foruq nihoyatda hushyor, zukko va xalq ruhiyatini bilguvchi kishi edi. U aytardi:
- Bizlar uchun sevimlirog‘ingiz tashqi ko‘rinishingiz go‘zalrog‘ingizdir, gapirganingizda nutqi ravon va rost so‘zlaguvchilaringiz...
Amirul mo‘minin Umarning huzurida aytilgan ochiq iboralar boshqalarga hukm bo‘lishga kifoya qilmasdi.
Bir kuni Foruq bir kishi boshqa bir kishiga maqtab turganini eshitib qoldi. U kishi:
- Falonchi juda sodiq kishi, - dedi. Amirul mo‘minin undan so‘radi:
- Sen u bilan bir kun bo‘lsa ham safarda bo‘lganmisan? U kishi:
- Yo‘q, - dedi. Umar yana so‘radi:
- Orangizda bir kun bo‘lsa ham xusumat bo‘lganmi? Yana u: "Yo‘q", deb javob qildi.
Amirul mo‘minin undan yana so‘radi:
- Biror kun unga bir narsani omonat berganmisan? Haligi kishi boshini chayqab: "Yo‘q", dedi. Shunda Umar (r.a.) aytdilar:
- Sen uni bilmas ekansan. Ehtimol, sen uning masjidda boshini ko‘tarib-tushirib turganini ko‘rgandirsan.
* * *
Abu Muso Ash'ariy amirul mo‘minin Foruqga xat yozdi: "Sizdan bizga xatlar keladi, ammo yozilgan xatlarning sanasi ko‘rsatilmagan".
Amirul mo‘minin odamlarni mashvarat uchun jamladi. Ba'zilar aytishdiki:
- Nabiy (a.s.)ga vaxiy yuborilgan vaqtdan boshlasak. Abu Hafsa (r.a.) aytdi:
- Yaxshisi Rasululloh (s.a.v.) hijrat qilgan kundan boshlaylik. U zotning hijrati haq bilan botilning orasini ajratdi.
* * *
Majusiy Abu Lulu' amirul mo‘minin Umar fors yerlarini fatx, qilgan vaqtlarida Madinaga asir qilib keltirilgan edi. Shu paytgacha Islomni qabul etmagan Abu Luluning xayolini qasos olish fikri chulg‘ab olgan edi. U amirul mo‘mininning bomdod namoziga kelishini sabrsizlik bilan kutardi. Hazrati Umar imomlikka o‘tganlaridan so‘ng yovuz maqsadini amalga oshirish uchun qulay fursat yetganini angladi. Amirul mo‘mininga tashlanib ko‘kraklariga bir necha bor xanjar sanchdi. Musulmonlarning ham bir nechtasini yarador qiladi. Qutilib ketishiga ko‘zi yetmaganidan so‘ng zahar surtilgan xanjar bilan o‘zini o‘ldiradi. Hazrati Umar qotilning musulmonlardan bo‘lmay bir majusiy ekanligini bilganlaridan so‘ng Allohga hamd aytdi. Ulug‘ sahobiy va davlat arbobi Payg‘ambarimiz alayhissalom duo qilganlaridek shahidlik martabasiga erishdi.
Bu zulhijja oyining to‘rtinchi kuni, Hijratning 23-yili sodir bo‘ldi. Hazrati Umar 10 yilu, olti oyu to‘rt kun davlatni boshqardi. Shahid bo‘lganida 63 yoshda edi. Umarul Foruq do‘stlari Rasululloh (s.a.v.) va Abu Bakrning yonlariga - Oisha onamizning hujrasiga dafn qilindi.
Abdulloh ibn Abbosning o’gitlari - Ey gunoh ish qilgan kishi! Qilgan gunohingdan keyingi yomon oqibatdan amin bo’lma. Hech bir gunoh yo’qki, uni qilganingdan so’ng yanada kattasi orqasidan kelmasin. Zero, gunoh qilayotganingda o’ng va chap tomondagi farishtalardan uyalmasliging, sodir etgan gunohingdan kattaroqdir. Alloh taolo sen haqingda qanday hukm chiqarishini bilmay turib, kulishing qilgan gunohingdan ham kattaroq gunohdir. Fursatni qo’ldan boy berib, qilolmay qolgan bir gunoh ish uchun xafa bo’lishing gunohdan ko’ra kattaroqdir. Gunoh ish qilayotganingda Alloh seni ko’rib turgani holda, qalbing cho’chib-titramasdan, shamolning eshik pardasini shitirlatishidan qo’rqishing sodir etgan gunohingdan kattaroqdir. Xudo xayringni bergur, bilasanmi, Alloh subhanahu va taolo Ayyubning, alayhissalom, qay ishi uchun shunday ko’p sarvatini oldi va kasalliklarga duchor etdi? Bir bechora bir zolim qo’lidan qutulmoq uchun uning huzuriga keldi. Ayyub, alayhissalom, esa, unga yordam bermadi va (himoyaga muhtoj) u kimsani zolimning zulmidan himoya qilmadi. Ittifoqo, Alloh ul zotni u katta musibatlarga duchor qildi.
“Ҳазрати Али, розияллоҳу анҳу, маълум бир пайт моддий жиҳатдан анча қийин аҳволга тушиб қолди. Шунда Фотимадан: — Отанг ҳузурларига бориб, озроқ ёрдам сўрасанг бўлармиди, — дея уни Жаноби Пайғамбаримизнинг, соллаллоҳу алайҳи ва саллам, ёнларига жўнатди.
Фотима эшик тақиллатганида Умму Айман онамиз Расули акрамнинг, соллаллоҳу алайҳи ва саллам, ёнларида эди.
— Бу Фотиманинг эшик тақиллатишига ўхшайди. Бемаҳалда нимага келди экан? — дедилар Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам.
Пайғамбаримиз, соллаллоҳу алайҳи ва саллам: — Мени ҳақ пайғамбар қилиб юборган Аллоҳга қасамки, бир ойдан бери Муҳаммаднинг уйида овқат пишириш учун олов ёқилгани йўқ. Бизга бир нечта эчки келтиришибди. Хоҳласанг, бештасини сизларга беришни буюраман. Хоҳласанг, Жаброил, алайҳиссалом, менга ўргатган калималарни ўргатаман, — дея марҳамат қилдилар.
NU'MON ibn BASHIR, to‘liq ismi An-Nu'mon ibn Bashir ibn Sa'laba ibn Sa'd al-Ansoriy al-Xazrajiy (taxminan 623-683) -sahoba. Onasi - Amra bint Ravoha (Abdullo ibn Ravohaning singlisi) sahobalardan bo‘lgan.
Nu'mon ibn Bashir juda ko‘plab hadislarni rivoyat qilgan va ko‘plab tobe'inlar undan hadislarni rivoyat etgan. Muoviya ibn Abu Sufyon zamonida (661-680) Xums va Kufada amir bo‘lgan.
Xalifa Yazid ibn Muoviya (680-683) vafotidan so‘ng, xalqni Abu Bakr Siddik, (ra)ning nabirasi az-Zubayrga bay'at qilishga chaqirgani uchun Xums aholisi undan norozi bo‘lib o‘ldirgan.
Ҳазрати Абу Бакрнинг (р.а.) халифалик даврида мамлакатда очарчилик юз берди. Ана шундай ночор кунларнинг бирида ҳазрати Усмон (р.а.) Шомдан (ҳозир Сурия деб номланади) кўп миқдорда буғдой ортилган карвон билан қайтдилар. Бундан хабар топган бадавлат савдогарлар катта фойда эвазига буғдойга харидор бўлдилар. Бироқ ҳазрати Усмон уларнинг таклифларини рад этдилар – буғдойни сотмадилар. Шунда савдогарлар халифага арз қилишди. Халифа ҳазрати Усмонни чақиртириб: “Юртда қаҳатчиликни кўра туриб нега буғдойни сотмаяпсиз?” деб сўрадилар. − Улар таклиф қилаётган баҳо жуда оз. Мен буғдойнинг ҳар бир донасига минг олтин берадиган харидор топдим. Буғдойнинг ҳаммасини фақат Унга сотаман. Ҳазрат Усмон шундай деб буғдойни йўқсилларга улашдилар. Ул зотнинг мақсадларини англаган бўлсангиз керак? Ҳа, савоб учун, Аллоҳ ризолиги учун тарқатдилар. Зеро, Аллоҳ таборак ва таолонинг ваъдаси бор: “Аллоҳ йўлида молларини эҳсон қилувчилар савобининг мисоли гўё бир донга ўхшайдики, у ҳар бир бошоғида юзтадан дони бўлган бошоқни ундириб чиқаради. Аллоҳ хоҳлаган кишиларга янада кўпайтириб савоб беради”(Бақара сурасидан). “Аллоҳга қарзи хасана қиладиган ким бор? Бас, у Зот ўша кишига бир неча ҳисса қилиб қайтарур ва унинг учун улуғ ажр-мукофот бўлур” (Ҳадид сурасидан). Ояти каримада зикр этилган “қарзи ҳасана” − яхши (ёки ихтиёрий) қарз, яъни Унинг йўлида қилинган хайру саховатдир. “Қарз” сўзининг луғавий маъноси “кесмоқ” бўлиб, қарз берувчи киши ўз молидан кесиб, сўровчига беради. Аллоҳ таоло йўлида сарф қилинган мулк судхўрлик ёки бошқа ғараз қўшилмаган яхши қарзга ўхшатиляпти. Қарзни муҳтожлар олади, Аллоҳ таоло муҳтож эмасдир. Ҳазрати Усмондан ҳам ҳеч ким буғдой сўрамади. Қалбдаги иймон қуввати даъвати ила бу саховатни қилдилар. Ҳазрати шайх Абдуллоҳ ибн Муборакнинг(қ.с.) саховатлари ҳам шундай. Ул зот ҳаж ибодатни ният қилиб йўлга чиқиб қарасаларки, ахлат уюми атрофида бир кампир юрибди. У ахлат орасидан ҳаром ўлган товуқ оёғини олиб кетаётганда ул зот: “Онахон, бу нима қилганингиз? Ахлат орасидан олганингиз ҳаром-ку!” дедилар. Шунда кампир Қуръони карим ояти маъносига кўра: “Очдан ўлиб қолмаслигингиз учун ўлган жониворларнинг гўштини ейишингиз мумкин”, деб жавоб қилди. Сўнг маълум бўлдики, аёлнинг уч фарзанди уйда оя-яланғоч, ўлар ҳолда ётган экан. Шунда Абдуллоҳ ибн Муборак ҳаж сафари учун сарфланажак пулларини шу оила учун сарф этдилар. Таом келтирдилар, кийим-бош олиб бердилар. Орадан анча фурсат ўтиб, ҳаж сафари якунлангач, ҳожилар келишиб, “Зиёратлари қабул бўлсин”, деб ул зотни табрикладилар. “Ахир мен ҳажга бормадим-ку?” деб ажабландилар. Ҳожилар эса ул зотни Каъбатулоҳда, Сафо ва Марва тоғлари орасида кўрганларини айтдилар. Ўша тун Абдуллоҳ ибн Муборак тушларида Расулуллоҳни (с.а.в.) кўрдилар. “Ҳаж ибодатинг муборак бўлсин”, дедилар Набий муҳтарам. “Э Аллоҳнинг расули, мен ҳаж ибодатига бора олмадим-ку!” дедилар ажабланиб. “Бора олмаган бўлсанг-да, кампирнинг оиласига кўрсатган саховатинг учун Аллоҳ сенга ҳаж ибодати савобини берди. Етмиш малоика Аллоҳнинг амри билан сенинг қиёфангда Маккаи Мукаррамага тушиб, етмиш жойда ҳожиларга кўринди. Шунинг учун ҳам улар сени муборакбод этишди”, дедилар Расулуллоҳ. “Одамийлик мулки” китобидан.
