* * *
Ҳа... Ушбу аёлнинг бундай фидойилиги унга билдирилган барча таъзиялардан афзал, барча тасаллилардан устун эди..
Бундай тенги йўқ ҳолат ўзни қурбон этиш, фидокорлик дунёсида ҳали ўтмаган бўлса керак.. Бир бечора аёл бир куннинг ўзида, балки бир лаҳзада ҳам дадаси, ҳам эри, ҳам укасидан ажрайдида, юраги тоғдек келадиган кишини ҳам гурсиллатиб йиқитадиган ушбу хабарни айтувчига "Росулуллоҳга нима бўлди?" деб сўрайди..!!
Шубҳасиз, ушбу ҳолат Оллоҳ шери ва шаҳидлар саййидига таъзия ва тасалли сифатида пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва саллам учун тақдирнинг гўзал услубда чизиб қўйган, вақтини чиройли белгилаган бир туҳфаси эди..

==============
* Рисойинг - марсиянг.
Ҳамза ибн Абдулмутталиб разияллоҳу анҳу haqidagi hikoyamizni shu erda tamomlaymiz.

Мусъаб розияллоҳу анҳу ғайрат-шижоатга тўла, ҳусндор, қурайш йигитларининг сарасидан эди..
Тарихчи ровийлар унинг ёшлигини таърифлаб, «Макка аҳлининг энг хушбўй, атрлиси эди», дейдилар.
Макка йигитлари ичида Мусъабдай ота-онасининг эркаси бўлиб, ноз-неъмат ичида туғилиб ўсгани бўлмаса керак.
Макка гўзалларининг орзуси, мажлис-йиғинларда оғиздан тушмайдиган бу хушрўй, келишган, эрка йигит иймон-эътиқод бобида, фидойилик майдонида донг чиқариб, афсонага айланиб қолиши мумкинми?
Ё Оллоҳ! Мусъаб ибн Умайрнинг ёки мусулмонлар атаганларидай Мусъаб ул-хайр – эзгули Мусъаб воқеаси нақадар таъсирли!
У ислом қолибида шаклланган, Муҳаммад саллаллоҳу алайҳи васаллам тарбиясини олган буюк зотлардан бири...
Унинг ҳаёти бутун башарият учун шарафдир.

Бир куни Макка аҳли томонидан амонатдорлиги учун ал-Амийн – ишончли лақабини олган Муҳаммад саллаллоҳу алайҳи васаллам: мени Оллоҳ пайғамбар қилиб юборди, ёлғиз Оллоҳнинг ўзига ибодат қилинглар, Унга бирон нарсани шерик қилманглар, деб даъват қилаётгани бу йигитнинг ҳам қулоғига чалиниб қолди.
У ёш бўлишига қарамай мажлисларнинг кўркига айланган, келишган қад-қоматига яраша ўткир ақли, бамаънилиги билан танилган бўлиб, барча уни ўз суҳбатига чорлар, ҳамма уйнинг эшиги унинг учун очиқ, қалблар тўридан жой олган эди.
Шу сабаб у қурайшнинг кўп йиғинларида қатнашар, мажлисдаги асосий гап, бор эътибор Муҳаммад саллаллоҳу алайҳи васалламга ва у зотнинг динларига қаратилгани учун бу эрка йигит ҳам у зот ҳақдаги гапларни бошқа гаплардан кўра кўпроқ эшитар эди.
Қулоғига чалинган гаплар ичида: Муҳаммад саллаллоҳу алайҳи васаллам ва у зотга иймон келтирган мўминлар қурайшнинг гап-сўз, иғвоси, азиятидан йироқда, Сафо тоғининг устидаги Арқам ибни Абил Арқамнинг ҳовлисида тўпланишар экан, деб эшитиб қолди.
Бу гапни эшитган заҳоти ҳеч иккиланмади, пайсалга солиб, кутиб ўтирмади-да, зўр иштиёқ билан, олам-олам орзулар ила тўғри Арқамнинг ҳовлисига йўл олди.
Бу ҳовлида Росулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам саҳобайи киромлар билан учрашар, уларга қуръон тиловат қилиб бериб, биргаликда Олий, қудратли зот Оллоҳ таоло учун намоз ўқир эдилар.

Мусъаб мажлисдан жой олиб ўтиргач, Росулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васалламнинг муборак қалбларидан қайнаб чиқаётган ояти карималар у зотнинг оғизларидан ўтиб қулоқ ва дилларга йўл олар экан, ўша онда Ибн Умайр учун ажиб ҳолат рўй берди.... Юраги кўкрак қафасидан отилиб чиққудай бўлиб, кутилмаган нашва билан қалби учаёзди...
Лекин, алангаланаётган кўкрак, ирғиётган юрак устига Росулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам муборак қўлларини узатиб, силаган заҳоти Мусъаб уммонлар каби ҳадсиз, чуқур хотиржамликни ҳис қилди.
Кўз очиб юмгунча ҳозиргина иймон келтириб, мусулмон бўлган йигит ўз ёшидан бир неча баробар катта кишиларнинг ақлу ҳикматига эга, тарих чархпалагини тескари айлантириб юбора оладигандай азму иродага молик йигитга айланди, қолди.

Лекин, Маккада, айниқса ўша кунларда сир яширишнинг ҳеч иложи йўқ. Чунки қурайшнинг "қулоқ", "кўз"лари ҳар ерда муҳайё.... Макканинг жизғинак қилиб куйдирувчи, босилган изларни бошқаларга кўз-кўз қилиб турувчи "чақимчи" қумларидаги ҳар бир қадам излари улар назаридан четда эмас....
Бир кун Усмон ибни Талҳа Арқамнинг ҳовлисига Мусъабнинг яширинча кириб кетаётганини кўриб қолди. Яна бир бор Мусъабнинг намоз ўқиётганининг шоҳиди бўлди-да, шамол ва елларни доғда қолдирганча югуриб Мусъабнинг онасига келди ва ўғлининг мусулмон бўлганини оқизмай-томизмай еткизди. Бу хабардан онаси Хуноснинг эси оғаёзди...

Мусъаб уйга қайтганида уни онаси ва қариндош уруғлари кутиб турардилар, атрофда Макка зодагонлари йиғилиб олган.... Мусъаб булар олдида ҳақиқатнинг устиворлиги, саботини мужассам қилиб, уларга қуръон тиловат қила бошлади... Қалбларни мусаффо айлагувчи, дилларни ҳикмат, улуғворлик билан, адолат ва тақво ила безагувчи қуръони каримни ўқий бошлади...
Онаси бир тарсаки билан унинг овозини ўчиргани қўл кўтарди-ю, лекин Мусъабнинг юзидаги ҳусн устига ҳусн қўшган, уни виқор ва салобат билан чулғаган нур олдида донг қотди, юқори кўтарилган қўли ночор қуйига тушди...
Қўл кўтариб аламини олишдан ожиз қолган бу аёл олиҳалари учун қасос олишнинг бошқа услубини қўллади. Ўғлини ҳовлининг чекка бир бурчагига қамаб қўйди.
Мусъаб иймон-эътиқоди сабабли ўз онасининг қўлида тутқунликда ётар экан, бошқа мусулмонларга ҳам Макка аҳли турли озорлар бераётган эди. Росулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васалламнинг рухсатлари билан мусулмонларнинг баъзилари Ҳабашистон ерига ҳижрат қилгали турдилар.
Бу ишлардан хабар топган Мусъаб ҳам бир иложини топди-да, онаси ва қўриқчиларини ғафлатда қолдирганча Ҳабашистон ерига ҳижрат қилиб кетди...

* * *

Бир кун Росулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам мажлисларига йўл олар экан, у зотнинг атрофида ўтирган мусулмонлар Мусъабни кўриб бошларини қуйи солдилар, унга тик қарай олмадилар, баъзиларининг кўзи ёшланди... Чунки у эски ямоқ кийим кийиб олган эди... Беихтиёр кўз ўнгларида Мусъабнинг мусулмон бўлишдан олдинги ҳоли – кийимлари кўркам гулзордаги гулдай яшнаб, порлаб юрган чоғлар намоён бўлди...
Росулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам Мусъабни қарши олар эканлар: «Мен Мусъабни Маккада кўриб юрар эдим, у пайтлар бирон йигит ота-онасининг олдида Мусъабдай азиз-мукаррам эмасди. У Оллоҳ ва расулини яхши кўргани учун бу нарсаларнинг баридан воз кечди», - дедилар...

Мусъаб иймон-эътиқоди йўлида ўзи яшаб келган фаровон ҳаётдан воз кечди, иймондаги қашшоқлик, камбағалликни иймонсиз тўкин-сочинликдан устун билди. Олифталик билан кийимларни чертиб-чертиб танлаб юрган бу йигит энди фақат топганини кияди, бир кун тўқ бўлса, бир неча кун оч юришга мажбур. Шундай бўлсада, эътиқод чўққисини забт этган, Оллоҳнинг нуридан баҳра олган Мусъаб дилларни ҳайбат ва ҳурмат билан тўлдирадиган бошқа бир инсонга айланган эди.

***

Пайғамбар саллаллоҳу алайҳи васаллам Мусъабни ўша вақтдаги энг масъулиятли вазифани бажаришга йўлладилар. Ақаба олдида Росулуллоҳга иймон келтириб, байъат берган ансорларга динни ўргатиш учун, қолган мадиналикларни ҳам даъват қилиб, шаҳарни ҳижратга тайёрлаш учун Мусъаб Мадинага пайғамбар саллаллоҳу алайҳи васалламнинг элчиси сифатида йўл олди.
Саҳобалар ичида ундан кўра ёши каттароқ, ҳурмат-эътиборлироқ, Росулуллоҳга яқинроқлари бор эди. Лекин пайғамбар саллаллоҳу алайҳи васаллам ўша вақтнинг энг долзарб масаласи бўлган бу ишга Мусъабул-хайрни ихтиёр этдилар. Унга яқин кунлар ичида ислом марказига айланадиган Мадина шаҳридаги даъват ишларини ишониб топширдилар.
Мусъаб Оллоҳ унга инъом қилган оқиллик, ҳусни хулқ каби гўзал хислатларини ишга солиб, бу амонатли вазифани бажармоққа турди. Зоҳидлиги, ихлоси билан мадиналиклар кўнглини овлаб, улар Оллоҳнинг динига тўп-тўп бўлиб кира бошладилар.
Мадинага биринчи етиб келган кунларида бутун шаҳарда фақат ўн икки киши – Ақабада пайғамбар саллаллоҳу алайҳи васалламга байъат қилган кишиларгина мусулмон эди, холос. Мусъабнинг бир неча ойлик даъвати натижасида кўплари Оллоҳ ва расулига иймон келтирдилар.
Ақаба байъатидан кейинги ҳаж мавсумида Мадина мусулмонлари Росулуллоҳ ҳузурларига ўз намояндаларини юборар эканлар, уларнинг сони етмиш эркак-аёлдан ошган эди. Улар пайғамбар саллаллоҳу алайҳи васаллам ҳузурларига ўз муаллимлари Мусъаб ибн Умайр бошчилигида етиб келдилар.
Мусъаб ўзининг зукколиги билан пайғамбар саллаллоҳу алайҳи васалламнинг ишончини оқлаб, ўз вазифасини тўғри англаган, инсонларни Оллоҳ таолога иймон келтиришга чақирувчи ҳамда ҳидоятга, тўғри йўлга даъват қилувчи бир даъватчи эканлигини унутмади.

У Мадинада Асъад ибни Зуроранинг уйида меҳмон бўлиб яшади. Иккиси биргаликда қабилалар, маҳалла-куйларни айланишар, турли суҳбатларда қатнашиб, одамларга Оллоҳнинг каломини тиловат қилишар, жуда мулойимлик билан Оллоҳнинг калимасини айтиб, «Фақат Оллоҳ ўзи ёлғиз илоҳ – маъбуддир», деб даъват этардилар. Даъват асносида баъзан шундай ҳоллар рўй берардики, оқиллик, босиқлик қилмаганида ўзи ҳам, бошқа мусулмонлар ҳам жуда қийин аҳволда қолар эди.

Бир куни Бану абдил Ашҳал қабиласининг саййиди Усайд ибни Ҳузайр қуролини қўлига олганича ёмон важоҳат билан Мусъабнинг устига бостириб келди. Шунча одамни аҳмоқ қилиб динидан чиқараётган, олиҳаларни қўйиб, қандайдир ўзининг бир илоҳига чақираётган бу йигитчанинг адабини бериб қўйгани Усайд астойдил бел боғлаган эди.
Мусъабнинг атрофида унинг сўзларига қулоқ тутиб ўтирган мусулмонлар Усайднинг ғазабга минган ҳолда келаётганини кўриб қўрқиб кетдилар... Лекин Мусъаб пинагини пузмай, Усайдни очиқ чеҳра билан қарши олди.
Усайд Мусъаб ва Асъад ибн Зуроранинг устига ёнганича келиб: Бизнинг маҳаллага нега келдинглар?! Бизнинг одамларимизни ҳам аҳмоқ қилмоқчимисанлар?! Жонингдан умидинг бўлса, туёқларингни шиқиллат! - деди.
Тонг ёғдусидай мулойим нур билан товланаётган Мусъабул-хайр ширин тил билан: Биз билан бирга ўтириб, даъватимизни тинглаб кўрмайсизми? Сизга гапимиз ёқса бизга қўшиларсиз, бўлмаса биз ҳам сизни хафа қиладиган бирон иш қилмаймиз, - деб таклиф қилди.
Усайд бамаъни, оқил киши эди. Мусъаб ҳамма ишни унинг виждонига ҳавола қилиб, ишонч ҳосил қилсанг биз билан бўласан, гапимиз сени қаноатлантирмаса, сенинг маҳаллангга қайтиб кирмаймиз, қабилида таклиф қилгани унга жуда маъқул келди.
- Инсофли гап айтдинг, - деб, қуролини бир четга қўйди-да, Мусъабнинг гапларини тинглай бошлади.
Мусъаб Қуръон тиловат қилиб, Муҳаммад ибн Абдуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам олиб келган динни тушунтириб берар экан, Усайднинг юзи аста ёришиб, эшитаётган гапларидан таъсирланаётгани сезилди...
Мусъаб гапдан тўхтагач, Усайд ёнидагиларга қўшилиб деди: Нақадар чиройли, рост сўзлар! Бу динга киришни хоҳлаган одам нима қилиши керак?
Мусъаб: мусулмон бўлмоқни ирода қилган киши кийим, баданини поклаб, Ла илаҳа иллаллоҳ, Муҳаммадун Росулуллоҳ, калимасини айтса, бас, - деди.
Усайд уларнинг мажлисига бир оздан сўнг нам сочлари билан қайтиб келди-да, шаҳодат калимасини айтиб, мусулмон бўлганини эълон қилди.... Бу хабар бутун Мадинага тарқалди.
Саъд ибн Муоз ҳам Мусъабнинг даъватларидан кўнгли таскин топиб, мусулмон бўлди. Ундан сўнг Саъд ибн Убода ҳам мусулмонлар сафига қўшилди.
Шаҳарнинг бу уч саййиди мусулмон бўлганидан сўнг мадиналиклар: Усайд ибн Ҳузайр, Саъд ибн Муоз ва Саъд ибн Убодалар мусулмон бўлган бўлса, биз нега қараб турибмиз, Мусъабнинг олдига юринглар, унинг оғзидан ҳақиқат ёғилар эмиш, деб оқиб кела бошладилар.

***

Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг илк элчиси ўз вазифасини аъло даражада уддалаган эди..
Кунлар кетидан ойлар, ойлар кетидан йиллар ўтади.. Пайғамбар саллаллоҳу алайҳи васаллам ҳам Мадинага ҳижрат қиладилар.. Қурайш ўз ёғига қовурилиб, адоватдан ич-этини еб, Оллоҳнинг солиҳ бандалари ортидан ҳақсиз таъқибини тўхтатмай ўз ботилини чархлагани чархлаган эди.. Бадр ғазоти келиб бор ҳушларини ҳам бошларидан учирадиган мағлубиятга учрайдилар.. Бу мағлубият аччиғида ўч олмоқ ҳиссида ёнадилар.. Уҳуд жанги келади.. Мусулмонлар жангга шайланадилар.. Росулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам мўъмин юзларга диққат билан нигоҳ қадар эканлар, улар орасидан байроқ кўтарувчиликка лойиқ яловбардорни танлайдилар.. Мусъабни чақирадилар.. Мусъаб келиб байроқни қўлга олади..
Даҳшатли уруш бошланиб, жанг қизигандан қизийди.. Мерганлар мушрикларнинг мағлуб ҳолда чекинаётганликларини кўриб, пайғамбар саллаллоҳу алайҳи васаллам буйруқларига хилоф равишда тоғ чўққисидаги ерларини тарк этадилар.. Уларнинг қилган ушбу қилмишлари мусулмонларнинг ғалабасини кўз очиб юмгунча мағлубиятга айлантиради.. Қарасалар, айни ўша тоғ ортидан қурайш чавандозлари мусулмонларни ғафлатда қолдириб, улар устидан ўзларининг мажнун, қонга чанқоқ қиличларини ишга солиб келмоқдалар..
Мусулмонларнинг қўрқув ва саросимада қолганлигини кўриб, пайтдан фойдаланган мушриклар Росулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васалламни ўлдириш учун У зотга бор эътиборларини қаратадилар.. Ана шунда Мусъаб ибн Умайр ғаддор хатар келаётганини сезади.. Сезадида арслонлардек ўкириб такбир айтади... Жанг майдонида жавлон уриб, ҳар тарафга ташлана бошлайди.. Бор қайғуси – душманларни ўзига қаратиб, Росулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васалламдан узоқлаштириш эди.. Дарҳақиқат, бутун бошли бир армиядек якка ўзи уриша бошлайди.. Бир қўл байроқни маҳкам тутган, яна бири эса қилич бирла шиддат-ла урар эди... Лекин кўпчилик барибир кўпчиликда.. Кўпайишиб, унинг жасади устидан ўтиш, пайғамбарга етишни истайдилар..
Келинг, шу ўринда воқеани яқиндан билган кишига қулоқ тутайлик, улуғ Мусъаб ҳаётининг шонли ниҳоясини бизга ҳикоя қилиб берсин!
Ибн Саъд Муҳаммад ибн Шураҳбил деган кишидан ҳикоя қилади, у шундай дейди:
Уҳуд куни байроқни Мусъаб ибн Умайр кўтарди.. Мусулмонлар саросимага тушиб қолганда Мусъаб байроқни қўлдан бермай сабот ила турди.. Шунда мушриклардан ибн Қамиа номли чавандоз келиб, ўнг қўлига қилич сермадида, билагидан узиб юборди... Мусъаб шошиб байроқни чап қўли ила олар экан: وما محمد الا رسول قد خلت من قبله الرسل.. (Муҳаммад пайғамбардан бўлак киши эмас, ундан илгари ҳам пайғамбарлар ўтган), деган оятни такрор такрор айтар эди.. Ибн Қамиа яна бир қилич уриш билан унинг чап қўлини ҳам узиб ташлади.. Шунда Мусъаб байроққа эгилиб қон отилиб чиқаётган икки билаги ила тутдида, тушиб кетмаслик учун бағрига босди.. Ибн Қамиа учинчи бор уна найза билан ҳамла қилиб унга бор кучи билан найза санчди.. Шу пайтга қадар матонат билан турган муборак тана ноилож йиқилди.. Байроқ ҳам тушиб кетди..
Аллоҳу акбар!
Тана йиқилди.. Байроқ тушиб кетди..
Шаҳидликка зийнат бўлган, шаҳидлар юлдузи бўлган киши қулади..
Фидойилик ва иймон жангида ўзини кўрсатган қаҳрамон уруш майдонида ҳам қаҳрамонларча қулади..
У қулаб тушса, Росулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам учун қотилларга йўл очилиб қолади деб гумон қилар, у кишига бўлган чексиз муҳаббати сабаб, пайғамбар ҳаётига қаттиқ қўрққанлигидан ўз ҳаёти тамоман эсидан чиқиб ушбу оят: Муҳаммад сизларга пайғамбардан бўлак киши эмас, мазмунидаги сўзни такрорлар эди... Билмас эдики, яқин келажакда Оллоҳ унинг ушбу сўзларини қиёматга қадар тиловат қилинадиган оят қилиб нозил қилади...

Аянчли жанг ниҳоясига етиб, бу улуғ шаҳиднинг муборак танини покиза қонларига беланиб, юзи тупроққа қоришиб ётган ҳолда топдилар..
Гўё танаси совиб, жонсиз жусса бўлиб ётганда ҳам Росулуллоҳга бирор ёмонлик етишини кўрмайин, дегандек юзини тупроқ ортига бекитган эди..!
Ёки ҳали Росулуллоҳнинг аҳволи нима бўлганлигини, қутилиб қолдиларми йўқми, билмай, ўз вазифамни охиргача уддалай олмадимда, деб истиҳола қилгандек ётарди..!
Ҳеҳ Мусъаб ҳазратларией! Сизни эслаш, сизнинг ёдингиз ҳаётни райҳон ҳидига тўлдирадиган бўлди!!

***

Пайғамбар ва асҳоблари жангоҳни айланиб, шаҳидлар билан видолашгали келдилар..
Мусъабнинг жасадини топганларида дарёдек вафоли кўз-ёшлар тўкдилар..
Хаббоб ибн Аратт шундай дейдилар:
Росулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам билан Оллоҳ йўлида Унинг розилиги учун ҳижрат қилдик.. Ажримиз Оллоҳга қолди... Орамизда дунёда ажридан бирор нарсасини олмай, ҳеч нарса емай кетганлар бўлди.. Мусъаб ана ўшалардан эди.. Уҳуд кунида ўлдирилганда унга кафан бўларлик ҳеч нарса топилмади.. Фақат эски бир яктак топдик.. Бошини ёпсак, оёғи очилиб қолар, оёғига тортсак, боши кўриниб қолар эди.. Шунда Росулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам: Бошини ёпинглар, оёғига изхирдан (бу шакли исириққа ўхшаб кетадиган хушбўй ўсимлик) қўйинглар, дедилар.
Пайғамбар саллаллоҳу алайҳи васаллам амакиларининг мушриклар томонидан жасадлари мусла қилиниб, аччиқ кўз-ёшлари тўккан, юраклари оғриган бўлишларига, ҳар бири олам-олам поклик, нур, содиқлик ила тўлиб тошган шаҳид дўстлари, саҳобалари жасадлари бирла жангоҳ тўлганига қарамай, илк элчилари жасади устида видолашиб тўхтадилар..
Ҳа... Пайғамбар Мусъаб ибн Умайр тепасида турар эканлар, уни нур, меҳр, вафога тўла кўз ила кузатдилар.. (Мўъминлар ичида Оллоҳга аҳд берган нарсалари устидан чиққанлар бор..)
Кейин кафан қилинган эски яктакка ғамгин нигоҳ билан қарар эканлар:
- Маккада сендан кўра юмшоқ кийим кийган, сендан кўра кўркам сочли ҳеч ким йўқ эди, энди эса бир эски кийимда сочинг тўзиб ётибди.. дедилар..
Пайғамбар жангоҳ ичида ётган, жангда қаҳрамонларча қулаган асҳобларига мушфиқ назар билан қарар эканлар, ушбу сўзларни айтдилар:
- Оллоҳ пайғамбари Оллоҳ ҳузурида сизларнинг шаҳид эканлигингизга гувоҳлик беради..
Oдамлар! Келиб, буларни зиёрат қилинглар, буларга салом беринглар..

Мусъаб ҳазратлари, сизга Оллоҳнинг саломи бўлсин..
Эй шаҳидлар жамоаси, сизларга Оллоҳнинг саломи бўлсин.
Сизларга Оллоҳнинг саломи, раҳмати, баракоти бўлсин..

__________________

Erta tongdan Qurayshning axli qattiq sarosimaga tusha boshladi. Muhammad (sallallohu alayhi va sallam) qorong‘u kechada Makkani tark qildi degan xabarlar tarqala boshladi. Qurayshning kattalari dastlab bu xabarlarga ishonishmadi. Keyin ular Bani Xoshim uylarini birma-bir qarab, Paygambar (sallallohu alayhi va sallam)ni qidira boshladilar, saxobalarning uylarini birma-bir surishtib, xatto Abu Bakr (rodiyallohu anxu)ning uylariga xam borishdi, ularga qizlari qarshi chiqdi.
Abu Jaxl so‘radi: “Ey qizaloq! Otang qani?”
Qizlari javob berib: “Men bilmayman qaerdalar xozir” Abu Jaxil qo‘lini ko‘tarib o‘zining bo‘yniga qattiq urdi-ki, xatto qulog‘idagi ziragi yerga tushdi.

* * *
Quraysh kattalari Muhammad (sallallohu alayhi va sallam) Makkani tashlab ketganligini aniq bilishgach, g‘azablana boshladilar. Va o‘zlari bilan izquvar yonlab Muhammad (sallallohu alayhi va sallam)ning izi Makkaning qaysi tarafidan ketganligini bilish uchun qidira boshladilar. Izlaridan borgan izquvar (Saur) boshliqlariga dediki:
“Izlar shu g‘orgacha keldi, ular shu yaqin orada”.
Qurayshning kattalari bu gapni aytganlarida ular xato qilmagan edilar. Xaqiqatdan xam Muhammad (sallallohu alayhi va sallam) va uning ikki do‘sti g‘or ichida edilar. Qurayshliklar shundoqqina ularning tepalarida turishgan edi, xatto ularni oyoqlari g‘or tarafga qarab kelayotganini ko‘rgan Abu Bakr (rodiyallohu anxu) yig‘ladilar. Rasululloh (sallallohu alayhi va sallam) xotirjam, muloimlik bilan unga go‘zal qarash qilib, rostgo‘ylik bilan shivirladilar.
Abu Bakr (rodiyallohu anxu) turgan joylarida:
“Allohga qasamki Ey Rasululloh! Men o‘zim uchun yig‘layotganim yo‘q balki, Ular sizga yomonlik qilishliklaridan xovotirdaman.”
Saxovotli Rasululloh (sallallohu alayhi va sallam) xotirjamlik bilan
“Ey Abu Bakr (rodiyallohu anxu)! Ђamgin bo‘lmang, albatta Alloh biz bilan birgadir”.
Shu ondayoq Abu Bakr (rodiyallohu anxu)ning qalblariga xotirjamlik tushdi va tashqaridagi oyoqlarga qarab aytdilar:
“Agar ularni birontasi oyoqlari ostiga qarasalar albatta bizni ko‘rib qolishadi.”
Rasululloh (sallallohu alayhi va sallam):
“Ey Abu Bakr (rodiyallohu anxu)! Gumondamisiz ikki kishimiz deb, axir Alloh uchunchimizdir-ku?”
Qurashliklar orasidan bir kishi aytdiki:
“Kelinglar g‘orga tushib ichiga kiramiz.”
Umaya ibn Xalaf kesatib:
“Ko‘rmayapsanmi g‘or og‘zidagi o‘rgimchak inini? Axir Alloh bu inni Muhammad dunyoga kelmasidan oldin qo‘yib qo‘ygan-ku” - javob berdi.
Abu Jaxil uning so‘ziga qo‘shilib:
“Lot va Uzzoga qasamki! Meni xisobimcha ular bizga yaqin va bizni eshitib, ko‘rib turishibdi, lekin xozir ularni ko‘rmayabmiz. Ko‘zimizni sexirlab qo‘yishganligidan.