MaKtAb DaRsLiKlArI (FIZIKA)
|
|
Solih_96 | Дата: Shanba, 09-Noya-2013, 07:30 | Сообщение # 76 |
 Peshqadam
Группа: Ishonchli
Сообщений: 1749
Статус: 
|  Alessandro Volta (1745 – 1827) Elektr kuchlanish birligiga nomi qo’yilgan taniqli italyan fizigi. Milan yaqinidagi Komoshaharchasida tug’ilgan. Bolg’usi olimda tabiatdagi elektr hodisalarni o’rganishga qiziqish ancha erta uyg’ondi. 1769 yilda u leyden bankasi haqida, so’ngra elektr mashina haqida yana bitta maqola elon qildi. 1774 yilda o’zi tug’ilgan shaharcha gimnaziyasida fizikadan dars bera boshladi, 1779 yildan Paviya universiteti profeseori bo’ldi. Uning kashfiyotlari ichida – elektrofor, elektrometr, kondensatorli elektroskop va boshqa asboblar bor edi. 1800 yilda u birichii elektr tok manbai – Volt ustunini ixtiro qildi; u mis va rux plastinkalardan iborat bo’lib, ularning oralariga ishqor eritmasi singdirilgan material doirachalari joylashtirilgan edi. Bu ixtiro olimga jahon miqyosida shuhrat keltirdi. Volta «jonli elektrni» o’rganish bo’yicha ham bir qator ajoyib tajribalar o’tkazdi. Hayvonot elektri haqida siz nima deb o’ylaysiz? – deb yozgan edi u 1794 yilda. – Men bo’lsam allaqachon, barcha ta’sirlar dastavval metallarning qandaydir nam tanaga yoki suvning o’ziga tegishidan sodir bo’ladi, deb hisoblayman. Bunday tegishish natijasida elektr suyuqlik metallardan bu nam tanaga yoki suvga biridan ko’proq, boshqasidan kamroq (ruxdan ko’proq, kumushdan kamroq) haydaladi. Tegishli o’tkazgichlar orasida uzluksiz aloqa o’rnatilganda bu suyuqlik doimiy aylanib oqadi. Yopiq elektr zanjirining birinchi tavsifi shunday edi. Bundan tashqari, o’zidan oldin o’tgan italyan olimi L. Galvanidan (1737 – 1798) farqli o’laroq, Volta hech qanday maxsus hayvonot elektri yo’qligini tushundi. Bu o’sha oddiy elektr zanjiridagi elektrning o’zidir. Agar bu zanjirni uzsak hamda uzilish joyiga ulovchi qism sifatida baqaning tirik nervini kiritsak, u holda bunday nervlar bilan boshqariluvchi muskullar, o’tkazgichlar zanjiri yopilishi va elektr toki vujudga kelishi bilanoq qisqara boshlaydi. Uning bu sohadagi tadqiqotlari fiziologiyaning rivojlanishi uchun katta ahamiyat kashf etdi. Volta turli jinsli metallar kontakt qilinganda ularning o’zaro elektrlanishini (kontakt potentsiallar farqi) ochdi va ularni turli jinsli metallar orasida vujudga keluvchi kuchlanish kattaligi bo’yicha kuchlanish qatori deyiluvchi qatorga joyladi.
<إن شاء الله>"AlLoH yO'lIdA fAqAt sOlIh AmAl QiLuVcHi"<بوه مساعدتنا>
|
|
| |
Solih_96 | Дата: Shanba, 09-Noya-2013, 07:33 | Сообщение # 77 |
 Peshqadam
Группа: Ishonchli
Сообщений: 1749
Статус: 
|  Albert Eynshteyn (1879-1955) Buyuk fizik, nisbiylik nazariyasi asoschisi, kvant nazariya va statistik fizika asoschilaridan biri. Germaniyada Ulm shahrida tug’ilgan. 14 yoshidan boshlab, oilasi bilan Shveytsariyada yashadi, u yerda 1900 yilda yilda Syurix politexnikumini tugalladi. 1902-1909 yillarda Bernda patent byuroning eksperti vazifasida ishladi. Shu yillarda Eynshteyn maxsus nisbiylik nazariyasini yaratdi, statistik fizika, broun harakati, nurlanish nazariyasi va boshqa sohalarda tadqiqot olib bordi. Eynshteynning ishlari shuhrat qozondi va 1909 yilda u Syurix universitetining, so’ngra Pragada Nemis universitetining professori bo’lib ishladi. 1914 yilda Eynshteyn Berlin universitetiga o’qituvchilikka taklif qilindi. O’zining Berlindagi hayoti davrida u umumiy nisbiylik nazariyasini yaratdi, nurlanishning kvant nazariyasini rivojlantirdi. Fotoeffekt qonunlarini ochganligi hamda nazariy fizika sohasidagi ishlari uchun Eynshteyn 1921 yilda Nobel mukofotiga sazovor bo’ldi. 1933 yilda Germaniyada davlat tepasiga fashstlar kelganidan so’ng Eynshteyn AQShga, Pristonga ko’chib ketdi hamda u yerda umrining oxirigacha Oliy tadqiqotlar institutida ishladi. 1905 yilda yorug’lik tezligiga yaqin tezliklar bilan harakatlanuvchi jismlar mexanikasi va elektrodinamikasi – maxsus nisbiylik nazariyasini e’lon qildi. (q. Nisbiylik nazariyasi). O’shandayoq Eyshteyn butun yadro energetikisi zaminida yotuvchi massa va energiyaning bog’lanishi qonunini ochdi. (E=mc2). Olim kvant nazariya taraqqiyotiga katta hissa qo’shdi. Uning fotoeffekt nazariyasida yorug’lik kvantlar oqimi (fotonlar) sifatida qaraladi. Fotonlarning mavjudligi 1922 yilda amerika fizigi A.Kompton eksperimentlarida tasdiqlangan edi. Eynshteyn fotoximiyaning asosiy qonuni (E y n sh t e y n q o n u n i)ni topdi; bu qonunga ko’ra, yutilgan har bir yorug’lik kvanti bitta elementar fotoximiyaviy reaktsiyani yuzaga keltiradi. 1916 yilda u nazariy tarzda, kvant elektronika asosida yotuvchi atomlarning induktsiyalangan (majburiy) nurlanish hodisasini bashorat qiladi. Olim gravitatsion va elektromagnit o’zaro ta’sirlarni birlashtiruvchi maydonning yagona nazariyasini yaratish ustida ish olib bordi (q. Tabiat kuchlarining birligi). Eynshteyn ilmiy ishlari hozirgi zamon fizikasining – kvant elektrodinamika, atom va yadro fizikasi, elementar zarralar fizikasi, kosmologiya, astrofizikaning rivojlanishida katta rol o’ynadi. A.Eynshteyn dunyodagi ko’pgina akademiyalar va ilmiy jamiyatlarning a’zosi edi. 1926 yilda u sobiq ittifoq Fanlar akademiyasining faxriy a’zosi qilib saylandi.
<إن شاء الله>"AlLoH yO'lIdA fAqAt sOlIh AmAl QiLuVcHi"<بوه مساعدتنا>
|
|
| |
Solih_96 | Дата: Shanba, 09-Noya-2013, 07:33 | Сообщение # 78 |
 Peshqadam
Группа: Ishonchli
Сообщений: 1749
Статус: 
|
<إن شاء الله>"AlLoH yO'lIdA fAqAt sOlIh AmAl QiLuVcHi"<بوه مساعدتنا>
|
|
| |
Solih_96 | Дата: Shanba, 09-Noya-2013, 07:34 | Сообщение # 79 |
 Peshqadam
Группа: Ishonchli
Сообщений: 1749
Статус: 
|
<إن شاء الله>"AlLoH yO'lIdA fAqAt sOlIh AmAl QiLuVcHi"<بوه مساعدتنا>
|
|
| |
Solih_96 | Дата: Shanba, 09-Noya-2013, 07:34 | Сообщение # 80 |
 Peshqadam
Группа: Ishonchli
Сообщений: 1749
Статус: 
|
<إن شاء الله>"AlLoH yO'lIdA fAqAt sOlIh AmAl QiLuVcHi"<بوه مساعدتنا>
|
|
| |
Solih_96 | Дата: Shanba, 09-Noya-2013, 07:35 | Сообщение # 81 |
 Peshqadam
Группа: Ishonchli
Сообщений: 1749
Статус: 
|
<إن شاء الله>"AlLoH yO'lIdA fAqAt sOlIh AmAl QiLuVcHi"<بوه مساعدتنا>
|
|
| |
Solih_96 | Дата: Shanba, 09-Noya-2013, 07:35 | Сообщение # 82 |
 Peshqadam
Группа: Ishonchli
Сообщений: 1749
Статус: 
|
<إن شاء الله>"AlLoH yO'lIdA fAqAt sOlIh AmAl QiLuVcHi"<بوه مساعدتنا>
|
|
| |
Solih_96 | Дата: Shanba, 09-Noya-2013, 07:37 | Сообщение # 83 |
 Peshqadam
Группа: Ishonchli
Сообщений: 1749
Статус: 
|  Georg Simon Om (1787 – 1854) Nemis fizigi. Germaniyada ancha kambag’al oilada tug’ildi. Shu sababli, 1805 yilda Erlangen universitetida o’qiy boshlab, oxiriga yetkazolmadi. Gotshtadt (Shveysariya) da o’qituvchilik qildi. 1811 yilda Erlangenda doktorlik dissertatsiyasi tayyorladi va yoqladi. Om 20 yil davomida Bamberg, Keln, Berlin gimnaziyalarida o’qituvchilik qildi. O’qituvchilikdan bo’sh paytlaridagina u ilmiy tadqiqot ishlari bilan shug’ullandi. 1833 yilda u Nyurnbergdagi Politexnika maktabiga direktor qilib tayinlandi, 1849 yilda esa Myunxen universiteti professori bo’ldi. 1826 yilda Om o’zining elektr zanjirining asosiy qonunini ochdi. O m q o n u n i o’tkazgichdagi o’zgarmas elektr tok kuchi I uning ikki kecimi oracidagi U potentsiallar farqiga (kuchlanishga) to’g’ri proportsionaldir: . Proportsionallik koeffitsiyenti R ga o’tkazgichning q a r sh i l i g i deyiladi. Bu qonunni E. X. Lens, B. S. Yakobi, K. Gauss, G. Kirxgof va boshqalar o’z tadqiqotlariga asos qilib olganlaridan keyingina u fanda tan olindi. 1881 yilda elektriklarning xalqaro kongressida elektr qarshilikning birligi Om nomi bilan ataldi (Om). Om o’z umrining oxirgi yillarini akustika sohasidagi tadqiqotlarga bag’ishladi. 1843 yilda u quloqning murakkab tovushlarni garmonik tebranishlarga ajratishini, eng sodda eshitish taassurotlari esa garmonik tebranishlardan vujudga kelishini ko’rsatdi. Omning akustika qonuni keyinchalik nemis olimi G. Gelmgols tomonidan eshitishning rezonans nazariyasiga asos qilib olindi. Om, shuningdek, optika va kristallooptika sohasida ham tadqiqotlar olib bordi. 1842 yilda u London qirollik jamiyati a’zoligiga saylandi.
<إن شاء الله>"AlLoH yO'lIdA fAqAt sOlIh AmAl QiLuVcHi"<بوه مساعدتنا>
|
|
| |
Solih_96 | Дата: Shanba, 09-Noya-2013, 07:40 | Сообщение # 84 |
 Peshqadam
Группа: Ishonchli
Сообщений: 1749
Статус: 
|
<إن شاء الله>"AlLoH yO'lIdA fAqAt sOlIh AmAl QiLuVcHi"<بوه مساعدتنا>
|
|
| |
Solih_96 | Дата: Shanba, 09-Noya-2013, 07:41 | Сообщение # 85 |
 Peshqadam
Группа: Ishonchli
Сообщений: 1749
Статус: 
|
<إن شاء الله>"AlLoH yO'lIdA fAqAt sOlIh AmAl QiLuVcHi"<بوه مساعدتنا>
|
|
| |
Solih_96 | Дата: Shanba, 09-Noya-2013, 07:41 | Сообщение # 86 |
 Peshqadam
Группа: Ishonchli
Сообщений: 1749
Статус: 
|
<إن شاء الله>"AlLoH yO'lIdA fAqAt sOlIh AmAl QiLuVcHi"<بوه مساعدتنا>
|
|
| |
Solih_96 | Дата: Seshanba, 12-Noya-2013, 09:48 | Сообщение # 87 |
 Peshqadam
Группа: Ishonchli
Сообщений: 1749
Статус: 
|
<إن شاء الله>"AlLoH yO'lIdA fAqAt sOlIh AmAl QiLuVcHi"<بوه مساعدتنا>
|
|
| |
Solih_96 | Дата: Seshanba, 12-Noya-2013, 09:49 | Сообщение # 88 |
 Peshqadam
Группа: Ishonchli
Сообщений: 1749
Статус: 
| Lev Davidovich Landau (1908-1968) Taniqli fizik, akademik, sobiq Sotsialistik Mehnat qahramoni Lev Davidovich Landau Bokuda injener-neftchi oilasida tug’ilgan. U yoshligidanoq aniq fanlarga qiziqar va matematikani juda sevardi. Maktabda o’qigan paytidanoq, u mustaqil ravishda matematik analizni o’rgandi. Keyinchalik u o’zining differentsiallash va integrallashni bilmaydigan davrini davrini eslay olmasligini aytardi, u o’n uch yoshidayoq o’rta maktabni tugalladi. 1922 yilda Boku universitetiga kirdi, ikki yildan keyin esa Leningrad universitetining fizika bo’limiga o’tdi. 1927 yilda Leningrad Fizika-texnika instituning aspiranti bo’ldi va tez orada chet el komandirovkasiga jo’nab, Daniya, Angliya va Shveysariyada ishladi. Kopengagenda bo’lishi uning hayotida chuqur iz qoldirdi. Bu yerda Nazariy mexanika institutida daniyalik buyuk olim Nils Bor qoshida ko’pgina mamlakatlardan yetakchi fizik-nazariyotchilar yig’ilgan edilar. L.D.Landau vataniga qaytganidan keyin, 1932 yilda Xarkovdagi Ukraina fizika-texnika instituning nazariya bo’limiga, hamda Xarkov universitetidagi umumiy fizika kafedrasiga boshchilik qila boshladi. Shu paytdan boshlab, Landau o’z ilmiy maktabini yarata boshladi. Shu yerda, Xarkovda uning nazaricha, har bir fizik-nashriyotchi erkin bilishi lozim bo’lgan nazariy minimumni ishlab chiqdi. Keyinchalik shu asosda jahonga mashhur ko’p tomlik nazariy fizika kursi vujudga keldi. Uni L.D.Landau o’z o’quvchisi – akademik ye.M.Lifshits bilan hamkorlikda yozdi. Bu ish 1962 yilda sobiq Lenin mukofotiga sazovor bo’ldi. 1934 yilda akademik P.L.Kapitsa tashabbusi bilan Fizika muammolari instituti tuzildi. 1937 yildan boshlab, L.D.Landau institutning nazariya bo’limiga rahbarlik qila boshlaydi. U barcha keyingi yillarda Moskvada yashab, bu yerda o’zining eng asosiy ilmiy ishlarini yaratdi; ular o’ta oquvchanlik, o’ta o’tkazuvchanlik, fazaviy o’tishlar, kvant suyuqliklar va boshqalarning nazariyasi masalalariga oid. Fizik-nazariyotchi sifatida Landau g’oyat universal olim edi. Gidrodinamika va statistik fizika, plazma, atom yadrosi va qattiq jism fizikasi, magnetizm va past temperaturalar bularning hammasi uning buyuk idrokiga tobe edi. 1962 yilda kondenssiyalangan fazalar (va xususan, suyuq geliy)ning asos soluvchi nazariyasini ishlab chiqqanligi uchun Nobel mukofotiga sazovor bo’ldi. Olim turli xil o’quvchilar doirasi uchun fizika asoslari haqida kitoblar yozishni orzu qilardi. U “Umumiy fizika kursi”ning dastlabki tomlarini va “Fizika hamma uchun”ni yaratishga ulgurdi. Maktab o’quvchilariga uning (Y.B.Rumer bilan hamkorlikda yozgan) “Nisbiylik nazariyasi nima” kitobi bilan tanishish ayniqsa qiziqarlidir; unda bu maroqli nazariyaning asosiy g’oyalari bitta ham formula ishlatilmasdan bayon qilingan. L.D.Landau dunyoning juda ko’p akademiyalari a’zoligiga saylangan edi. Sobiq ittifoq Fanlar akademiyasining Nazariy fizika instituti uning nomiga qo’yilgan. 
<إن شاء الله>"AlLoH yO'lIdA fAqAt sOlIh AmAl QiLuVcHi"<بوه مساعدتنا>
|
|
| |
Solih_96 | Дата: Seshanba, 12-Noya-2013, 09:50 | Сообщение # 89 |
 Peshqadam
Группа: Ishonchli
Сообщений: 1749
Статус: 
|
<إن شاء الله>"AlLoH yO'lIdA fAqAt sOlIh AmAl QiLuVcHi"<بوه مساعدتنا>
|
|
| |
Solih_96 | Дата: Seshanba, 12-Noya-2013, 09:51 | Сообщение # 90 |
 Peshqadam
Группа: Ishonchli
Сообщений: 1749
Статус: 
|
<إن شاء الله>"AlLoH yO'lIdA fAqAt sOlIh AmAl QiLuVcHi"<بوه مساعدتنا>
|
|
| |